Towarzystwo Przyjaciół Rzek
Iny i Gowienicy

Przeglądając ostatnio strony internetowe znalazłem bardzo ciekawe opracowanie odnośnie działalności stowarzyszeń. Warto aby każdy z nas dogłębnie przeczytał poniższy tekst, którego autorem jest Pan Jarzy Kowalski.

Brałem ostatnio udział w kilku dyskusjach dotyczących oczekiwań wędkarzy w stosunku do organizacji, do których należą. Dyskutowaliśmy, ale argumenty „mijały się” z powodu braku porozumienia na fundamentalnym poziomie. Postanowiłem, więc napisać artykuł publicystyczny i „interwencyjny” w sprawie znaczenia stowarzyszeń i istoty stowarzyszania się w demokratycznym społeczeństwie. Wiedza na ten temat, jest znikoma do tego stopnia, że jej ślady są niejednokrotnie trudne do zauważenia mimo najlepszych intencji.
Na początek odwołam się do cierpliwości – cnoty podobno właściwej wędkarzom. Jak w znanej modlitwie - Daj mi Boże siłę abym mógł zmieniać to, co mogę zmienić Daj mi cierpliwość abym mógł znosić, to, czego zmienić nie mogę (w domyśle - będę mógł zmienić w przyszłości). Oraz daj mi mądrość abym umiał odróżnić jedno od drugiego”.

W wielu wypowiedziach pojawiało się wezwanie – załóżmy stowarzyszenie, a wtedy wszystko będzie „jak należy”. Będziemy mieć gospodarza wody, w której pojawi się obfitość ryb. Takie stwierdzenie „stowarzyszajmy się’ jest najłatwiejsze do wypowiedzenia. Podobnie łatwe, po sięgnięciu do odpowiednich źródeł, jest opisanie procedury rejestracji stowarzyszenia. Jak do tej pory – „bułka z masłem”. Problemy pojawiają się wtedy, gdy trzeba odpowiedzieć na pytanie „po co?”. Po co w ogóle jest stowarzyszenie? Jaki jest cel zakładania stowarzyszenia? Jakie przesłanki leżą u podstaw zebrania się grupy ludzi, którzy zamierzają założyć stowarzyszenie? Jaki będzie PUBLICZNY pożytek z istnienia tego stowarzyszenia? Jakie obowiązki są w stanie wziąć na siebie członkowie stowarzyszenia? Ile są w stanie poświęcić własnego czasu, środków, umiejętności, cierpliwości dla realizacji swoich celów? Jakimi dysponują atutami i środkami aby zrealizować swoje zamierzenia? Jakie mają poparcie społeczne dla podejmowanych działań? Jakimi dysponują środkami, teraz i w przyszłości? Jak ma wyglądać świat w wyniku ich działalności? Jaka jest wreszcie MISJA powoływanego stowarzyszenia, a w związku z tym MISJA wszystkich jego członków?

Bo działalność stowarzyszenia jest właśnie MISJĄ!

Stowarzyszenie jest organizacją „pożytku publicznego” czyli spełnia funkcje publiczne w zakresie narzuconym sobie przez twórców i członków. Co więcej, członkowie stowarzyszenia za swoje działania na rzecz dobra wspólnego nie mogą oczekiwać wynagrodzenia, zadośćuczynienia lub korzyści innych niż uznanie w oczach tych, którym stowarzyszenie służy.
Organizacja powołana w celu realizacji indywidualnych lub grupowych interesów samych członków nie jest stowarzyszeniem.
Ktokolwiek planuje założyć stowarzyszenie aby załatwiać swoje sprawy nie rozumie podstawowych zasad funkcjonowania społecznego. Nadużywa formuły stowarzyszenia dla zakamuflowania prawdziwych intencji, które nim kierują. Jest więc oszustem.

Stowarzyszenie musi mieć poczucie misji (opisanej jako cele stowarzyszenia), która jest działaniem na rzecz „innych”. Żeby być dobrze zrozumianym muszę zaznaczyć, że wśród tych „innych” mogą być również członkowie stowarzyszenia, ale misja stowarzyszenia nie może być nakierowana wyłącznie na jego członków.

Dla przykładu – kiedyś zakładałem stowarzyszenie zdobywające środki na rzecz wsparcia lokalnego szpitala. Jednym z celów statutowych były działania wspierające edukację pracowników tej instytucji. W pierwotnej wersji statutu te działania miały być skierowane do członków Stowarzyszenia. Taki zapis został zdecydowanie odrzucony przez sąd rejestrujący, bo dobro publiczne tworzone przez stowarzyszenie musi być dostępne publicznie – w tamtym przypadku do wszystkich pracowników szpitala, niezależnie od przynależności, a nie tylko do członków stowarzyszenia.
Proszę o głębokie zastanowienie się nad tym problemem w odniesieniu do wędkarstwa i do oczekiwań wobec stowarzyszenia, w dodatku ograniczonego do roszczeń w stosunku do wybieralnych władz organizacji.

Na tym tle widoczna jest postawa wielu wędkarzy, którzy za cel swojej przynależności do stowarzyszenia wędkarzy przyjmuje korzyść w postaci możliwości uprawiania amatorskiego połowu ryb, w dodatku w oparciu o opłacanie niewielkich, rocznych „składek” na „zagospodarowanie i ochronę wód”.

Kolejnym, powszechnym nieporozumieniem jest sposób pojmowania natury składki członkowskiej przez członków stowarzyszenia. Składka członkowska jest wkładem finansowym członka w działalność stowarzyszenia. Opłacając składkę członek stowarzyszenia nabywa prawa do uczestniczenia w realizacji celów stowarzyszenia. Wpłacając składkę członek stowarzyszenia podnosi wartość aktywów stowarzyszenia i większa możliwości własnego działania i działania pozostałych członków stowarzyszenia. Wpłacenie składki nie uprawnia do niczego innego. Nie jest na pewno opłatą wnoszoną w zamian za świadczenia stowarzyszenia wobec członka i do oczekiwania takich świadczeń nie uprawnia.

Podstawą działania stowarzyszenia jest wnoszenie przez członków stowarzyszenia pracy na rzecz realizacji celów założonych przez stowarzyszenie. Ta praca może być wykorzystaniem posiadanej wiedzy, umiejętności, wykorzystania posiadanych kontaktów do ułatwienia realizacji celów stowarzyszenia, pisanie tekstów, listów, procedur, negocjacje z osobami czy instytucjami istotnymi dla realizacji projektów zgodnych z celami stowarzyszenia, wreszcie fizyczna praca na rzecz wykonania konkretnych projektów. Ważne jest oparcie działań stowarzyszenia o zamknięte projekty, prowadzące do konkretnych celów. Bez takich ram i nakreślonych dążeń podzielonych na osiągalne etapy nie ma sensu podejmowanie jakichkolwiek działań. Na przykład, pisanie petycji i apeli, które nie dotyczą wspierania konkretnych działań stowarzyszenia (w rozumieniu jego członków), a tylko zawierają oczekiwania wobec innych instytucji i organizacji jest bez sensu. Takie protesty służą burzeniu, a nie budowaniu. Proszę tylko nie interpretować tych słów jako negowanie potrzeby „upominania się” o ważne sprawy. Mam na myśli to, że upominając się o zaniechanie lub zmianę jednej praktyki trzeba mieć przygotowaną alternatywę, wraz z planem wykonania wynikających z niej prac. To tak na marginesie innej dyskusji o melioracjach i niszczeniu rzek.

Zapytacie pewnie „A gdzie w tym wszystkim łowienie ryb?” Ano właśnie. Gdzie?

Otóż nigdzie. Łowienie ryb nie niesie ze sobą żadnego pożytku publicznego. Nie może być więc ujęte jako jeden z celów stowarzyszenia. Może nim natomiast być stwarzanie warunków do uprawiania połowu ryb, z których mogą korzystać również członkowie stowarzyszenia. Może być nim również organizowanie turystyki wędkarskiej, sportu wędkarskiego itp., z których mogą korzystać członkowie (ale nie tylko oni). Samo łowienie ryb jest jednak poza zakresem działalności stowarzyszenia.

Powiem rzecz niepopularną, choć wiele spraw, które tutaj poruszam należy do kategorii „niepopularnych”. Wędkarze będący członkami stowarzyszenia nie powinni wnosić opłat za wędkowanie niższych niż pozostali użytkownicy wód publicznych. To wynika wprost z zasady nie odnoszenia korzyści z racji pracy na rzecz realizacji misji stowarzyszenia, a już zupełnie niedopuszczalne jest odnoszenie takich korzyści z tytułu samej przynależności do stowarzyszenia i opłacenia składek członkowskich.

To może wydać się trudne bądź niemożliwe do zrozumienia przez wielu czytających ten tekst ale członkowie stowarzyszenia po to właśnie się stowarzyszają by płacić więcej i robić więcej niż wszyscy pozostali.

Łatwiej będzie może zrozumieć to przy porównaniu dwóch organizacji, których misją jest zapewnienie warunków rehabilitacji dzieciom z przewlekła chorobą (nieważne jaką). Jedno jest założone przez rodziców dzieci cierpiących na tę chorobę i zajmuje się ich własnymi dziećmi, drugie zaś założone przez ludzi, których dzieci cieszą się zdrowiem oraz przez ludzi, którzy stracili swe dzieci z powodu tej samej choroby (dysponują więc doświadczeniem zdobytym w dramatycznych okolicznościach) i zajmuje się dziećmi, które w okolicy lub w całym kraju (zależnie od skali przedsięwzięcia) są dotknięte tą przewlekłą chorobą.
Mimo całego tragizmu sytuacji, pierwsza grupa rodziców to grupa interesów, ugrupowanie osób bezpośrednio zainteresowanych, które we własnym interesie gromadzą środki i uzyskując pomoc w celu uzyskania własnych, indywidualnych i grupowych korzyści. To coś w rodzaju towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, firmy medycznej powołanej w celu obniżenia indywidualnych nakładów na rozwiązywanie własnych problemów. Spółki lub spółdzielni działającej na rzecz udziałowców. To żadne stowarzyszenie. Forma stowarzyszenia jest w tym przypadku przyjęta dla „zmiękczenia” tych, którzy pomoc ofiarowują i przykrywką dla uzyskiwania własnych korzyści.

W drugim przypadku, stowarzyszenie powołane przez „zdrowych” aby nieść pomoc chorym, bez dyskryminowania odbiorców tej pomocy przynosi dobro społeczne, misja takiego stowarzyszenia wychodzi daleko poza zakres bezpośrednich interesów jego założycieli i członków. Jest to stowarzyszenie „pełną gębą”, które dla realizacji swej misji może ubiegać się o pomoc publiczną i indywidualną z podniesionym czołem.

Celowo użyłem tego dość drastycznego przykładu aby unaocznić różnicę między przynależnością do stowarzyszenia wędkarskiego aby podejmować pracę na rzecz środowiska naturalnego, poprawiania warunków życia ryb, edukacji ekologicznej szerzonej wśród młodzieży i dorosłych, popieranej aktywnymi działaniami na rzecz wprowadzania w życie misji stowarzyszenia, a postawą korzystania z przynależności do stowarzyszenia traktowanego jako „gospodarz”, „dostawca”, sprzedawca usług w zamian za składkę członkowską itp. Działalność rybacka stowarzyszenia wędkarskiego jest jego działalnością gospodarczą, która ma przynosić dochody w celu realizacji misji stowarzyszenia. Tych dochodów nie mogą konsumować członkowie stowarzyszenia. Te dochody mają na celu stwarzać członkom stowarzyszenia warunki pracy na rzecz realizacji wspólnych celów.

Dominująca w naszej rzeczywistości postawa „klienta” wykazywana przez członka stowarzyszenia wobec jego organizacji jest bodaj największym nieszczęściem trapiącym nasze społeczeństwo. Taka sama postawa jest powszechna wobec instytucji państwa i samorządów, co stoi na przeszkodzie tworzeniu demokratycznego „społeczeństwa obywatelskiego”.

Wielu członków stowarzyszenia utyskuje na sposób działania i postawę takich samych członków stowarzyszenia, tylko wybranych do pełnienia funkcji we „władzach” stowarzyszenia. Sam tytuł przywódcy stowarzyszenia – prezes – ma za swój źródłosłów odwołanie do równości. Prezes to z łaciny „Primus inter pares” – pierwszy między równymi.
Nastawienie władz organizacji do jej szeregowych członków mogą zmienić tylko sami członkowie, zmieniając swoje nastawienie do siebie, do swoich oczekiwań i zobowiązań oraz do swojej organizacji. Takie rzeczy się wymusza, a nie dostaje, będąc uczestnikiem i twórcą wydarzeń, a nie biernym klientem. Tylko przyjmując postawę aktywną i pracując na rzecz organizacji, której jest się członkiem można wytworzyć to poczucie „równości” i powszechności, z którego rodzą się świadomie wybierani „pierwsi między równymi”. Ot taka kwadratura koła, z którą większość wychowanych jako Homo sovieticus nie może sobie poradzić.

Nieszczęściem naszym jest pamięć konieczności przynależności do „stowarzyszenia” w rozumieniu totalitarnym w celu uzyskania prawa dostępu do dóbr publicznych. Był to element kontroli totalitarnego państwa nad aktywnością społeczną wykraczającą poza ramy zawodowe. PZW był niegdyś tzw. „organizacją społeczną”, bo o stowarzyszeniach ani o wolności zrzeszania się i samorządności nikt wówczas nie słyszał. Organizacja społeczna była de facto tworem państwowym, w ramach którego, pod kontrolą państwa obywatel mógł realizować swoje zamiłowania. Państwo miało zapewnić mu ten „wypoczynek po pracy”, jednocześnie wnikliwe obserwując jak realizuje swoje pasje. Nieprzypadkowo funkcjonariuszami „organizacji społecznej” byli funkcjonariusze aparatu państwowego, często aparatu przymusu i inwigilacji. Karta wędkarska była wewnętrznym dokumentem PZW do 1985r. Do dzisiaj wielu mówi o corocznym „opłacaniu karty wędkarskiej”, z czego wynikają niekiedy nieporozumienia.

Dzisiaj aby łowić ryby nie trzeba należeć do „organizacji wędkarskiej”. Co więcej, organizacja wędkarska użytkująca wody publiczne nie może ograniczać dostępu do nich obywatelom kraju. Sądzę, że gdyby ktoś wystąpił ze skargą konstytucyjną to również różnice w opłatach dla członków PZW i osób nie będących członkami PZW można by skutecznie podważyć.
W dyskusjach przewijał się brak wiedzy o sposobach organizowania się wędkarzy w innych krajach. Zwłaszcza w krajach demokratycznych. Oraz o organizacji wędkarstwa w wodach publicznych.

Kiedy mówię moim zagranicznym rozmówcom, że w Polsce wędkarze zrzeszeni są w związku liczącym 600-700 tys. członków i użytkują wody publiczne to budzi to niekłamany podziw, a wręcz zazdrość. Po prostu moi rozmówcy przykładają do tej informacji swój aparat pojęciowy i odbierają to jako setki tysięcy wolontariuszy, pracujących codziennie jak mrówki aby w rzekach i jeziorach, o czystych brzegach, pięknej i zgodnej ze współczesną wiedzą strukturze były wspaniałe warunki życia i rozwoju ryb i uprawiania wędkarstwa. Dla porównania w USA gdzie tylko na muchę łowią miliony ludzi do Trout Unlimited - największego i znanego na całym świecie z racji swych dokonań stowarzyszenia wędkarzy należy około 100 000 członków. Tylko, że ci członkowie to są właśnie wolontariusze, wnoszący składki, zdobywający fundusze i organizujący skomplikowane projekty na wodach publicznych (ale i prywatnych) jednocześnie płacący za licencje jak każdy inny osobnik, który chce łowić ryby. Podobnie w Anglii, gdzie na muchę łowi blisko milion wędkarzy Salmon & Trout Association liczy 40 – 50 tys. członków, działających na rzecz środowiska wodnego i organizacji wędkarstwa w swoim kraju. Wiele podobnych przykładów mógłbym podawać, ilustrując powyższe wywody na temat istoty stowarzyszania się.

Wody publiczne są dostępne dla wszystkich. Niekiedy ten dostęp może być ograniczony prawami własności terenu przylegającego do wody. Podstawą korzystania z wód publicznych jest równość i powszechność. W wielu krajach nie mogliśmy zorganizować mistrzostw świata na najlepszych wodach, ponieważ była to woda publiczna, której nie można było „zamknąć” bo takich uprawnień nie miały ani władze ani inni użytkownicy. Zamknięcie wód publicznych wymagałoby decyzji parlamentu. Inaczej organizator naraziłby się na poważne prawne konsekwencje wynikające z bezprawnego ograniczenia dostępu do wód. Ponadto na skargi przewodników wędkarskich, dla których wody publiczne są „warsztatem pracy”.

Tak więc fundamentalną rzeczą jest właściwe zrozumienie zasad stowarzyszania się i idei samorządności, rządzącej stowarzyszeniami. Z wypowiedzi wielu Kolegów jawi mi się postawa, która polega na tym, że stowarzyszenie (np. PZW) jest traktowane jako instytucja usługowa dla swoich członków. Jak firma komercyjna wobec swoich klientów. To nieuprawnione porównanie.
Dla uproszczenia przywołam, trzy istotne formy organizacyjne, z którymi się spotykamy. To przedsiębiorstwo, spółdzielnia i stowarzyszenie.
Przedsiębiorstwo i stowarzyszenie działają "na zewnątrz", zaś spółdzielnia głównie "do wewnątrz", choć również, jak przedsiębiorstwo, również „na zewnątrz”. Różnica między przedsiębiorstwem a stowarzyszeniem jest taka, że przedsiębiorstwo sprzedaje produkt lub usługę swoim klientom za wynagrodzeniem, które ma mu przynieść zysk. Stowarzyszenie natomiast, jako organizacja pożytku publicznego, działa "na zewnątrz" - do społeczeństwa przez działania i pracę społeczną swoich członków. „Zysk” wypracowany przez stowarzyszenie nie należy do niego. Klientami stowarzyszenia są obywatele kraju, regionu, środowiska, a nie jego członkowie. Funkcją stowarzyszenia wobec członków, z którego PZW (a zwłaszcza ludzie w zarządach powołani do tego) nie wywiązuje się w sposób karygodny jest motywowanie członków do działania i inicjowanie oraz organizowanie tej działalności. Członkowie zarządów również funkcjonują w powszechnym nurcie klientyzmu, który propagują swoimi decyzjami lub trwają w zapamiętanej strukturze „organizacji społecznej” z czasów PRL.
Stowarzyszenia powołuje się po to aby móc działać, a nie po to aby czerpać korzyści z przynależności do nich. To ostatnie jest właściwe np. spółdzielniom, które są powoływane w celu zapewnienia swoim członkom korzyści. Spółdzielnie to organizacje członków, którzy realizują swoje własne cele w sposób skoordynowany i wykorzystując "efekt masy" wynikający z wykorzystania np. wspólnych funduszy lub narzędzi pracy, znacznie większych niż indywidualne środki poszczególnych członków. To ostatnie widać na przykładzie porównania developerów (przedsiębiorstwo) i spółdzielni mieszkaniowych, chociaż w naszym marazmie i degrengoladzie spółdzielnie są często zakamuflowanymi przedsiębiorstwami (spółkami) developerskimi. Idea spółdzielczości także jest nam, Polakom, obca. Idea spółdzielczości zakłada również pracę członków na rzecz spółdzielni - to nie jest forma wynajęcia "służby" w postaci zarządu, obsługującego członków. Zarząd ma tylko funkcję koordynatora działań członków (z ich rzeszy bowiem się wywodzi) i zarządzania majątkiem i pracą w okresie między zebraniami i podejmowaniem decyzji strategicznych. W przypadku spółdzielni czy stowarzyszenia (jak w PZW) zarząd jest usytuowany wobec członków tak jak w przedsiębiorstwie wobec właścicieli lub akcjonariuszy, a nie wobec klientów. W związku z tym zarząd w stowarzyszeniu czy spółdzielni jest tym silniejszy i dominujący nad członkami im słabsi, gorzej zorganizowani i mniej zaangażowani w pracę na rzecz wspólnoty są członkowie, których jest emanacją.

W wielu wypowiedziach powtarzałem wezwanie do działania w ramach stowarzyszenia, czemu nie może przeszkadzać żaden zarząd, a uregulowania wewnętrzne, na które się powoływałem (statut i regulaminy) wręcz taką sytuację wzmacniają i sankcjonują. Zarząd nie może zakazywać członkom podejmowania działań zgodnych ze statutem - ma wręcz obowiązek je wspierać i inicjować lub ustalać z inicjatorami terminy ich wdrożenia, które mogą być uwarunkowane kwestiami finansowymi lub organizacyjnymi, bądź priorytetami ustalonymi w długofalowych planach strategicznych stowarzyszenia. Ja natomiast obserwuję wśród wielu, jeżeli nie większości, członków stowarzyszenia postawę klienta, który "płaci i wymaga". To źle adresowane oczekiwanie. Wielu wędkarzy twierdzi, że chce mieć wybór do jakiej organizacji należeć, ale jeżeli dobrze rozumiem ich wypowiedzi, chcą zapłacić temu, kto zaoferuje im lepsze warunki łowienia ryb - a nie o to chodzi. Z takim oczekiwaniem muszą zwrócić się do komercyjnego przedsiębiorcy albo do spółdzielni produkcyjnej, która również świadczy usługi klientom. To kosztuje wielokrotnie więcej niż składka członkowska, która uprawnia do działania dla dobra publicznego, do bycia w grupie o podobnych celach i do skoordynowanego realizowania celów statutowych.

Korzyściami jakie odnoszą wędkarze realizując cele statutowe swego stowarzyszenia, a nie tylko swoją zachciankę w postaci łowienia ryb, są dobrze utrzymane łowiska, na których mogą uprawiać swoje hobby oraz prestiż społeczny gwarantujący trwanie wędkarstwa i jego rozwój w przyszłości. To sytuacja opisywana w zasadach negocjacji jako "Win - win" czyli wygrana dla wszystkich, jakże różna od powszechnie uznawanej w Polsce - "żeby dać jednym to trzeba zabrać innym".

Co takiego mogliby zrobić wędkarze gdyby im „się chciało”?

Nic tak nie pokazuje znaczenia argumentów jak dobre przykłady ilustrujące znaczenie słów. Często pojawiało się pytanie o konkretne propozycje.

Z najprostszych rzeczy - kiedyś zorganizowałem sprzątanie brzegów rzek płynących przez moje miasto. We współpracy koła miejskiego PZW z Urzędem Miasta. Miasto zapewniło, za pośrednictwem MPGK/ZOM, worki na śmieci i rękawice oraz wywóz zebranych śmieci na wysypisko. Koło, a właściwie grupa sportowców – udział wolontariuszy. Akcja odbyła się dwa razy w ciągu roku. Chociaż w sprzątaniu brało udział tylko do 10 wędkarzy za każdym razem, to działanie zyskało uznanie. Koło zostało zasilone przez środki MOSIR-u „na sport młodzieżowy” w wysokości równej rocznemu budżetowi koła pochodzącemu ze składek członkowskich. Na pewno ułatwieniem było to, że wcześniej byłem członkiem Rady Miasta i znałem Prezydenta Miasta osobiście ale takich ludzi można znaleźć w szeregach wielu kół, a jeżeli ich nie ma to można ich zainteresować lub wciągnąć w popieranie takiej działalności. Myślę, że coś na ten temat mieliby do powiedzenia nasi Koledzy z Lęborka.

Bardziej skomplikowanym projektem byłby ten, którego szkielet zasugerowałem Kolegom z Tłuszcza, którzy chcąc coś zrobić nie bardzo mogli sobie wyobrazić jak się do tego zabrać. W ich sytuacji – braku wody w okolicy i obiecywanej a nie realizowanej od wielu lat inwestycji miasta w postaci zalewu konieczne jest wyjście poza własną organizację i poza oczekiwanie osobistych korzyści oraz zastanowienie się nad czynnikami, jaki mogłyby skłonić miasto do podjęcia inwestycji dotąd odkładanej „na później”. Dlatego zaproponowałem im „na szybko” opracowanie projektu dotyczącego parku miejskiego wokół planowanego zalewu, obiektu wspieranego przez miasto, uzupełnionego o program edukacyjny dla młodzieży stworzonego we współpracy z nauczycielami ze szkół (również podległych gminie). Wkładem wędkarzy, którzy są również obywatelami miasta, byłoby opracowanie planu i harmonogramu działań oraz wykonanie pewnych prac ziemnych w otoczeniu przyszłego zalewu. Wykonanie alejek, założenie trawników, posadzenie drzew i krzewów. Pozostałaby „dziura” którą wypełniłyby wody zalewu. Miejski park oraz sam zalew mógłby stać się „zieloną klasą” dla uczniów miejscowych szkół. Tworzeniem programów szkolnych wykorzystujących te warunki na pewno zainteresowaliby się nauczyciele biologii (może nawet wśród wędkarzy byłby jeden z nich), którym takie dokonania jak tworzenie programów autorskich zapewniają postęp w rozwoju kariery zawodowej i przechodzenie kolejnych szczebli nominacji. Wśród aktywnych wędkarzy na pewno znalazłby się przynajmniej jeden „lider”, któremu na podstawie tych dokonań można zrobić „kampanię wyborczą” do rady miejskiej lokując tam skutecznego „lobbystę”. W dodatku bezpłatnego. Jeżeli takiego lidera nie byłoby wśród wędkarzy to należałoby poszukać go wśród ludzi mających ambicje zasiadania w radzie lub nawet jednego z radnych. Może nawet takiego, który chciałby zostać burmistrzem? Realizacja takiego projektu sprawi, że wszyscy odnoszą korzyści realizując go, są usatysfakcjonowani, a nie zapominając o naszych wędkarzach – zyskują oni zalew i prestiż społeczny pozwalający na realizację następnych projektów, współfinansowanych przez samorząd, a może i środki europejskie.

Bardzo skomplikowanym projektem jest kapitalna praca w postaci projektu na rzecz ochrony Słupi, której motorem napędowym jest Artur Wysocki i Klub „Trzy Rzeki” przy ZO PZW Słupsk, a realizowanym w ramach celów statutowych PZW, Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”, okolicznych samorządów, organizacji proekologicznych, Lasów Państwowych, Eko Funduszu i instytucji państwowych. W ramach tego projektu wykonana została inwentaryzacja gniazd tarłowych troci, planowane są prace renaturyzacyjne w dopływach tarliskowych prowadzące do aktywizacji bezrobotnych w okolicznych gminach, warsztaty tarliskowe z udziałem najwybitniejszych polskich ichtiologów i ich studentów i wiele innych działań, zakrojonych na wielka skalę, których efektem będzie zapewnienie rybom osiadłym i wędrownym warunków do życia i rozrodu oraz stworzenie nad Słupią regionu atrakcyjnego turystycznie i wędkarsko. Więcej na temat tego kapitalnego projektu napisze zapewne Artur w swoich artykułach.

Tak działają stowarzyszenia wędkarzy na świecie, tak wyglądają działania w ramach społeczeństwa obywatelskiego, budowanie więzi środowiskowych, tworzenie elit "ducha i rozumu", między innymi w ten sposób budowano i buduje się potęgę zamożnych krajów. Optymizmem napawa rodzenie się podobnych inicjatyw w wielu miejscach w Polsce. Wspomniana, amerykańska Trout Unlimited za przyczyną swoich wolontariuszy koordynuje projekty i wkłada swoją pracę, wspieraną przez US Dept. of Agriculture - Forestry Service (jak nasze Lasy Państwowe), w poprawianie warunków życia ryb łososiowatych w wodach amerykańskich, wpływają przez to na legislację stanową i federalną w kierunku ochrony rodzimych populacji i stanowią istotną siłę nacisku społecznego. Nie dlatego, że protestują czy zgłaszają "słuszne wnioski i postulaty" ale dlatego, że wykonują pożyteczną pracę, w którą angażują się dysponujący wiedzą, wpływami, umiejętnościami członkowie organizacji, poświęcający swój czas i pracę na prowadzenie tych działań.

Takiego podejścia do realizowania misji wędkarstwa w społeczeństwie nam brakuje i o to dopominam się pisząc o konieczności pracy u podstaw w środowiskach wędkarskich. I takich, przede wszystkim reform oczekuję, a tylko one mogą w miarę szybko wprowadzić zmiany do kształtu naszej organizacji. Inaczej będziemy skazani na ciągły wyścig cwaniactwa lub na rozdrobnienie spowodowane frustracją tych, którzy próbują realizować się gdzieś indziej.
PZW można i należy reformować i mogą, czy raczej muszą robić to członkowie aby stworzyć z PZW wreszcie stowarzyszenie o uznanej sile i wartości. Czekanie na to, że "jaśnie oświecony" zarząd coś zrobi jest trwaniem w postawie "Homo sovieticus". My jesteśmy zespołem akcjonariuszy, radą nadzorczą tego stowarzyszenia i musimy działać stosownie do tego statusu.

Z poglądów czy raczej oczekiwań wyrażanych w czasie dyskusji w różnych środowiskach wyziera obraz wędkarstwa nie do spełnienia we współczesnym świecie. Wszyscy chcieliby łowić, i tylko łowić, w rybnych wodach, pełnych dzikich pstrągów i lipieni (czy innych gatunków ryb), ogólnodostępnych, za symboliczną opłatą, z możliwością zabierania codziennie limitu wymiarowych ryb, najchętniej bez tłoku i bez kłusowników, których „ktoś” – najlepiej emerytowani działacze związkowi lub nie do końca określone „państwo” – ma usunąć z naszych wód, a ponadto obsługiwać wędkarzy, którzy przecież „tyle” za to płacą. Być może niektórzy odczytają w tym opisie swoje poglądy.

Śledząc przebieg dyskusji na różnych forach, a także biorąc udział w niektórych z nich stwierdziłem fundamentalne różnice w rozumieniu wędkarstwa przez wielu z nas.

1. Lwia część wędkarstwa odbywa się na wodach publicznych, zwanych przez niektórych państwowymi, użytkowanych już to przez PZW, już to przez prywatnych gospodarzy, w końcu przez inne kluby i organizacje wędkarskie.
2. Z mocy prawa, na które wielu tak ochoczo się powołuje, jesteśmy, jako wędkarze, JEDNYMI Z użytkowników tego dobra publicznego. Jesteśmy tymi użytkownikami jako obywatele i dodatkowo jako wędkarze.
3. Istotą takiego użytkowania jest wyręczanie służb publicznych w dbaniu o wspólny, publiczny majątek i utrzymywanie go w stanie nie pogorszonym, a nawet dbanie o pomnażanie tego majątku (stan majątku publicznego, będącego w użytkowaniu wędkarzy najlepiej obrazują utyskiwania ich samych na jakość wód w Polsce)
4. Każdy użytkownik dobra publicznego jest odpowiedzialny za jego stan, a nie tylko pracownicy instytucji czy przedstawiciele wybrani do różnego rodzaju organów przedstawicielskich.
5. Członkowie stowarzyszenia nie mogą czerpać korzyści z przynależności do niego.

To ostatnie stwierdzenie, mające źródło w prawie i obyczaju, będące oczywistością w dobrze funkcjonujących społeczeństwach poddaję pod rozwagę wszystkim, którzy są lub zamierzają być członkami albo mają zamiar stać się twórcami stowarzyszeń.

Stowarzyszenie ma swoje cele odnoszące się do dobra publicznego, dostępnego dla wszystkich. Jeżeli ktoś chce w stowarzyszeniu dbać o własne, indywidualne lub grupowe interesy, trafił pod zły adres. Temu służą organizacje gospodarcze, działające w ramach Kodeksu Handlowego i innych norm opisanych w prawie stosującym się do szczególnych form działalności gospodarczej. Mylące może być określenie „gospodarka rybacka” w odniesieniu do zarządzania łowiskami przez stowarzyszenie. Ten rodzaj gospodarowania jest jednym z celów statutowych stowarzyszenia tzn. np. przeznaczane na nią środki nie są opodatkowane, ale jednocześnie nie mogą tworzyć „zysku”. Efekty działania stowarzyszenia muszą sprowadzać dobro publiczne, a nie mogą być skierowane do samych członków. W tym ostatnim przypadku mielibyśmy do czynienia np. ze spółdzielnią produkcyjną, gdzie produkt stanowiłby przychód członków.

Dla przypomnienia niektórym zacytuję tu listę celów stowarzyszenia, jakim jest PZW, a którą to listę każdy z jej członków zaakceptował podpisując deklarację członkowską. Proszę zwrócić uwagę, że na tej liście nie ma ani słowa o łowieniu ryb:

Cele i środki działania Związku

§ 6
Celem Związku jest organizowanie wędkarstwa, rekreacji, sportu wędkarskiego, użytkowanie wód, działanie na rzecz ochrony przyrody i kształtowanie etyki wędkarskiej.

§ 7
Związek realizuje swoje cele poprzez :
1) reprezentowanie interesów Związku w kraju i za granicą,
2) współdziałanie z podmiotami powołanymi do ochrony przyrody, ekosystemów wodnych, zwalczania kłusownictwa i innych szkód w środowisku wodnym,
3) nabywanie, ochronę i użytkowanie wód,
4) prowadzenie ośrodków zarybieniowych, schronisk i przystani oraz innych obiektów służących członkom Związku,
5) racjonalne zarybianie wód będących w użytkowaniu Związku i ich ochronę,
6) popularyzowanie i upowszechnianie wędkarstwa oraz wiedzy ekologicznej wśród młodzieży,
7) organizowanie sportu wędkarskiego na zasadach obowiązujących w polskich związkach sportowych,
8) współdziałanie z ośrodkami naukowo-badawczymi,
9) prowadzenie działalności wydawniczej,
10) prowadzenie działalności gospodarczej z przeznaczeniem dochodów na działalność statutową,
11) podejmowanie innych przedsięwzięć służących realizacji celów Związku”.

Statut również określa obowiązki członków, do których nawiązuję w moich rozważaniach. Najbardziej istotne pozwoliłem sobie podkreślić.

§ 14

Członek Związku ma obowiązek :
1) przestrzegać postanowień Statutu, uchwał i regulaminów władz Związku, w tym Regulaminu amatorskiego połowu ryb,
2) kierować się zasadą koleżeństwa i wzajemnego poszanowania, strzec jedności i dobrego imienia Związku,
3) sumiennie wykonywać zadania powierzone przez władze Związku i wynikające z pełnionych funkcji w Związku,
4) strzec wartości materialnych i praw niematerialnych Związku, ochraniać i pomnażać mienie Związku jako dobro wspólne jego członków,
5) wnosić składkę członkowską nie później niż do 30 kwietnia każdego roku.

Podsumowując ten akapit, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe (NGO), organizacje pożytku publicznego czy jakkolwiek inaczej je nazwiemy, są w swej istocie powoływane w celu umożliwienia zorganizowanej, skoordynowanej pracy na rzecz określonych przez stowarzyszenie zadań, a nie w celu zorganizowanego umożliwienia, ułatwienia lub usprawiedliwienia konsumpcji lub zawłaszczania części wspólnego dobra przez jego członków. Stowarzyszenie nie jest organizacją, która ma „dać” ale organizacją, która umożliwia i daje legitymację do działań na rzecz realizacji celów podzielanych przez członków stowarzyszenia i wzmacnia siłę indywidualnego działania.

Niezwykle istotną rolą stowarzyszeń jest ich prawo do dysponowania środkami państwowymi, które potrafią wydawać sprawniej i bardziej celowo niż instytucje państwa lub samorządu, zwłaszcza że wkład pracy i zaangażowanie członków stowarzyszeń pozwalają na bardziej oszczędne wydawanie tych zasobów publicznych niż w przypadku wynajmowania komercyjnych organizacji do przeprowadzenia takich samych projektów.

Zwolnienie stowarzyszeń z części opodatkowania przychodów ma właśnie służyć „tańszemu” wykonywaniu przez nie zadań społecznie pożytecznych, a nie dodatkowym korzyściom odnoszonym przez członków stowarzyszenia.

Jestem zdania, że skoro musiałem napisać te słowa aby uświadomić niektórym, zagubionym we współczesnym świecie, istotę i sens stowarzyszania się czeka nas niezwykle trudna i skomplikowana droga dochodzenia do rozwiązania dotykających nas wszystkich problemów.

Wykonując nasze zobowiązania i realizując cele statutowe możemy, w odpowiednich proporcjach, oczekiwać wsparcia naszych wysiłków przez właściwe służby do tego powołane. Jak w każdym rachunku, aby następował brak pogorszenia lub nawet wzrost wartości majątku to przychody muszą przekraczać koszty, a korzystanie z wspólnego dobra musi następować w sposób zrównoważony, to znaczy eksploatacja i jej zakres musi być efektem budowania, konsumpcja - pochodną wytwarzania i obie te wartości nie mogą być od siebie oderwane.

Zabierając z wody więcej niż przyrost liczby lub masy ryb powodujemy zubożenie środowiska. To tak jakby oczekiwać odsetek z ulokowanego kapitału, jednocześnie „podbierając” kapitał z konta.

W dyskusjach pojawiają się odmieniane na wszystkie sposoby oczekiwania wobec „gospodarza” wody, który powinien dostarczać wędkarzom przyjemności za wnoszone składki lub opłaty oraz regulować w sposób formalny granice eksploatacji. Trzeba mieć świadomość, że spisane regulacje nie zawsze nadążają za rozwojem sytuacji i np. aby były rzeczywiście adekwatne do, w naszym przypadku, zasobności wód w poszczególnych okresach w roku, to musiałyby być dostosowywane wręcz co kilka tygodni. Problem leży w niezrozumieniu prostej prawdy, że gospodarzem nie jest „firma” o nazwie np. PZW sprzedająca swoje usługi na rynku na zasadzie sprzedaży towaru lub usługi ale stowarzyszenie wędkarzy, które działa w oparciu o aktywność i społeczną pracę swoich członków. Powtarzam, o aktywność. Statut stowarzyszenia to także obowiązujące prawo i każdy podpisujący deklarację członkowską stowarzyszenia zobowiązuje się do jego przestrzegania. Trzeba mieć szacunek dla swojego podpisu. Każdy z wędkarzy ma w tym ujęciu rolę GOSPODARZA i to od jego rozeznania w stanie wody, w której wędkuje zależy poziom dopuszczalnej dla niego eksploatacji. Jeżeli jednym tchem wypowiada się o niskim pogłowiu ryb w wodzie i o własnym prawie do eksploatowania tej wody w ramach limitów i wymiarów określonych w regulaminie, które jednocześnie uznaje za nieracjonalne to jest po prostu idiotą. Za to nie zostanie się ukaranym, bo głupota nie jest wykroczeniem czy przestępstwem ale …. Użytkownik wody ma obowiązek prowadzić racjonalną gospodarkę w użytkowanej wodzie. Użytkownikiem jest stowarzyszenie, a więc każdy z jego członków. Myślę, że nikomu rozgarniętemu więcej uzasadnień nie trzeba.

Członkowie stowarzyszenia mają zarówno prawa jak obowiązki. Przypomina o tym charakter wpłacanych przez członków np. PZW pieniędzy. Są to składki. Członkowskie, służące utrzymaniu organizacji oraz składki na ochronę i zagospodarowanie wód, a nie opłaty za usługę w postaci zagospodarowanego łowiska.

Wędkarze, nie będący członkami stowarzyszenia, wnoszą opłaty za korzystanie z wód zagospodarowanych przez stowarzyszenie. Oni również, jako obywatele są użytkownikami dobra publicznego. Nie świadcząc na rzecz wód wnoszą rekompensujące opłaty. Te kwoty, jako przeznaczane przez stowarzyszenia na wykonywanie celów statutowych, nie rodzą zobowiązań podatkowych, chociaż mogłyby stwarzać wrażenie elementu działalności gospodarczej. Obecny stan wód jest, między innymi pochodną tego poziomu składek i opłat, a stawki tych opłat są adekwatne do obecnego stanu wód.

Związek wędkarski przy różnicach prawnych i ekonomicznych w swej warstwie gospodarczej jest „firmą” nieco podobną do spółdzielni mieszkaniowej. Tak jak spółdzielcy za dom w którym mieszkają wędkarze są odpowiedzialni za wody, które użytkują. To, że ani jedni ani drudzy nie realizują swoich zobowiązań sprawia, że albo koszty eksploatacji idą w górę (jak w spółdzielniach mieszkaniowych) albo substancja popada w ruinę (jak w wędkarstwie). Ponadto, jeżeli spółdzielcy nie biorą na siebie odpowiedzialności, nie działają w imię wspólnych interesów popadają we władanie Gospodarza Domu jak w bloku przy znanej ulicy Alternatywy 4.

Dam wam przykład z życia ilustrujący świetnie codzienne doświadczenie z niemożnością porozumienia się w ramach wspólnoty. W bloku, w którym mieszkałem na stosunkowo nowym osiedlu, w obrzydliwym otoczeniu, prawie „na budowie” sąsiedzi mieszkający na parterze założyli ogródki, wnosząc nieco życia na tę blokową pustynię. Ich pasja, ciesząca oko i ducha nie spotkała się niestety z życzliwym przyjęciem pozostałych, którzy nie tylko nie nagrodzili pracy na rzecz wszystkich uznaniem ale wręcz mieli za złe, że mieszkańcy parteru „zawłaszczyli” część „wspólnego” dobra. Jakby „przypadkiem” ogródki kwiatowe znalazły się w pobliżu prowizorycznego boiska do piłki nożnej, założonego na świeżo powstałym trawniku (sic!). Przecież dzieci „mają prawo” do gry w piłkę. A trawnik – przecież to spółdzielnia zrobiła (a spółdzielnia to jakby ktoś inny – nie my) – ale to nasze, a nasze – jeżeli chcemy to możemy zrobić z nim co chcemy, nawet zniszczyć. W taki sposób, „niechcący” piłka trafiała do „ogródków”, łamiąc wszystko co napotkała na drodze – potem trzeba było piłkę wydobyć spomiędzy kwiatów i młodych krzewów…. Praca na rzecz wspólnego dobra stała się źródłem konfliktu i sąsiedzkich scysji. Próby godzenia stron spełzły na niczym. Szczęśliwie nie doszło do rękoczynów ale atmosfera była napięta, a ludzie skądinąd podobno wykształceni….., A przynajmniej posiadający dyplomy wyższych uczelni – nauczyciele, inżynierowie, ekonomiści…
Myślę, że nie trzeba wiele wyobraźni aby pod tę scenkę podstawić sytuacje i zachowania wędkarzy i „wędkarzy”.

Mamy zastrzeżenia do wydających nasze wspólne środki. A w jakim stopniu troszczymy się o to aby były dobrze wydawane? Czy dbamy o to aby raz wydane przynosiły trwały efekt? Czy może raczej biegniemy natychmiast wraz z tłumem innych „etycznych” wędkarzy wyławiać w ramach przysługujących limitów wszystkie świeżo wpuszczone ryby. Przecież „PZW” wpuściło „nam” świeże „mięsko”. Czy będziemy bronić „prawa” takich indywiduów do zabierania ryb zgodnie z limitami. Czy zaliczymy ich do grona etycznych wędkarzy? Ja nie stanąłbym obok nich z podniesionym czołem. Jesteśmy z innego towarzystwa. I nie znajduję dla nich usprawiedliwienia w rodzaju trudnego dzieciństwa, niedostatku w domu czy dalekiej drogi do szkoły. Chyba, że zgodzimy się, że taki jest dominujący sposób uprawiania wędkarstwa w Polsce i tak ma wyglądać jego przyszłość. Wtedy pozostaje kupić roczną winietę na drogi w Czechach lub Słowacji, gdzie mieszkają bardziej cywilizowani ludzie. Każdy broniący „prawa” do zabierania ryb w ramach limitów niezależnie od warunków oraz forsujący poglądy, że takie podejście do wędkarstwa jest etyczne musi mieć świadomość, że broni i upowszechnia szkodliwe postawy powyżej opisane. Rzeczywiście postępowanie tych łowiących ryby na wędkę nie podlega sankcjom w oparciu o regulamin czy przepisy o ochronie ryb w ustawie „rybackiej”. Ale czy rzeczywiście jest zgodne z prawem i czy aby na pewno jest etyczne? Warto zapytać się lepiej zorientowanych o zasady stosowania prawa, i to zarówno w sferze LITERY prawa jak i DUCHA prawa, czyli intencji stojących za jego wprowadzeniem.

Co, poza jednorazowym kontaktem ze skarbnikiem robi w ramach stowarzyszenia większość wędkarzy? Ile zebrań w kołach odbywa się w pierwszym terminie? To też nasza patologia, gdzie mechanizmy demokratyczne są jednym wielkim udawaniem, a 95% potencjalnie zainteresowanych oddaje „walkowerem” wszelkie decyzje w ręce pozostałych 5%, a potem ma pretensje o jakość podejmowanych działań. Czy tak ma wyglądać wśród nas „wolność zrzeszania się”?
Wolność jest wyzwaniem, jest odpowiedzialnością, jest wezwaniem do działania.

Działanie wymaga wiedzy i zgody co do celów i metod działania. O tę zgodę co do celów przede wszystkim chodzi. Wiedza ma to do siebie, że podlega rozwojowi i twórczej krytyce ale musi opierać się na spójnych, możliwych do udowodnienia podstawach, a nie wynikać z dowolnego „chciejstwa” głoszonego w imię własnych korzyści.
Walka z patologiami towarzyszącymi wędkarstwu, jak zorganizowane lub szczególnie dokuczliwe kłusownictwo nie należy do nas, a do tych, którzy są powołani do reakcji. Nie podejmują jej jednak skutecznie m.in. dlatego, że nie widzą w nas wszystkich grupy, której interesów, korzystnych dla całego społeczeństwa, a nie tylko dla nas samych, warto bronić. Poza tym widzą powszechność kłusownictwa, którego dokonują zrzeszeni w PZW „wędkarze”.

Naszą rolą jest uporządkowanie własnej "stajni Augiasza" właśnie przez stworzenie jednolitego frontu ludzi "poprawnych moralnie" lub prawie "poprawnych moralnie" i zbudowanie prestiżu wędkarstwa i szacunku dla niego aby było chronione. Jak, nie przymierzając, narciarstwo, również korzystające w pewnym stopniu z zasobów natury, w imieniu którego występuje Starosta Podhalański, Związek Gmin Tatrzańskich itp. , bo mają w tym swój społeczny, przeliczalny na pieniądze i miejsca pracy interes.
Póki nie zmienimy (my sami, a nie ktoś za nas) wizerunku wędkarstwa póty kłusownictwo będzie "znikomo szkodliwe społecznie". Obawiam się, że ulubionej w Polsce "trzeciej drogi" nie ma.

Konieczne są działania zorganizowanych grup wędkarzy, w które będą włączane inne organizacje i instytucje, lokalne społeczności i grupy interesu. My jako wędkarze musimy przekroczyć granice rzek i jezior, wykroczyć poza ramy naszego własnego, partykularnego interesu, wpływać na poprawę warunków życia innych ludzi w Polsce aby nasze wysiłki były widoczne i zaczęły budzić uznanie. Suma jednostkowych i grupowych działań, mających później wymiar regionalny składa się na program ogólnokrajowy. Wymaga to oczywiście koordynacji, ale nie centralnego sterowania i przyzwolenia. Tak wygląda, z grubsza, piramida demokratycznego społeczeństwa. To nie "władza" jest obdarzona nadludzką mądrością i nakazuje, zakazuje, organizuje, kontroluje i chroni ale korzysta z wiedzy i doświadczenia obywateli, którzy działają w imię wspólnego dobra. Każdy "centralny" program napotka na barierę konieczności modyfikowania jego kształtu do lokalnych warunków. Natomiast budowanie programów w odwrotnym kierunku jest zgodne z "pochwałą różnorodności" w demokratycznym społeczeństwie..


Nasze, wędkarskie interesy obracają się we własnym grajdołku. Nic wiec dziwnego, że świat zewnętrzny postrzega nasze środowisko jako mało operatywne, roszczeniowe, mało wartościowe dla funkcjonowania społeczeństwa. I rewanżuje się nam lekceważeniem i traktowaniem należnym za taką postawę. Pytanie tylko, czy dążenie do zmiany tego wizerunku jest wystarczająco powszechne wśród nas.
Co się nam należy?
Kontynuując rozważania ważne dla zrozumienia nowoczesnego pojmowania wędkarstwa postaram się przybliżyć pewne problemy dotyczące gospodarowania wędkarskiego.
Najpierw pozwolę sobie jednak na odrobinę publicystyki i krótki wykład moich poglądów na sprawy organizacji wędkarstwa, łowisk i środowiska wędkarzy, przede wszystkim muchowych.

Celem tego artykułu jest również pokazanie, do jakiego poziomu eksploatacji upoważnia nas stan środowiska, które użytkujemy oraz wysokość składek, jakie wnosimy na ochronę i zagospodarowanie wód.

Na początek kilka spraw oczywistych abyśmy nie zagubili się w gąszczu argumentów.

1. Wędkarstwo jest nieodłącznie związane z łowieniem ryb. Nieodłącznie związane jest z poznawaniem miejsc przebywania, sposobów i pór pobierania określonego rodzaju pokarmów i „przechytrzanie” tych żywych stworzeń we właściwym dla nich, a obcym dla nas środowisku. Co więcej, zakłada ono pozyskiwanie pewnych ilości ryb ze środowiska czyli – zabieranie ryb. Dlatego czytając poniższy tekst należy zawsze mieć na względzie to, że ograniczenia w zabieraniu złowionych ryb („limited harvest”) aż do całkowitego jego zaniechania („Catch and Release”) w odniesieniu do części populacji lub stad ryb (np. minimalny wymiar ochronny) lub ich całości, w ciągu całego roku lub w wybranych okresach (np. okresy ochronne w czasie tarła), są podyktowane koniecznością zachowania zasobów w takim stanie, aby zapewnić możliwość łowienia ryb obecnemu i przyszłym pokoleniom.

2. Z tym ostatnim stwierdzeniem wiąże się pojęcie „sustainable development” lub „sustainable management”. Oba te określenia dotyczą takiego zarządzania środkami/zasobami, aby przynosiło to korzyść ludziom obecnie żyjącym nie naruszając możliwości korzystania z nich ich następcom. Odnosi się to zarówno do zasobów naturalnych jak do wytworów technologii. W tym ostatnim przypadku – np. do takiego prowadzenia produkcji i inwestycji w fabryce, aby maszyny i narzędzia nie ulegały „dekapitalizacji”, czyli należy brać pod uwagę konieczność tworzenia funduszy amortyzacyjnych i inwestycyjnych, nie „przejadając” ich. Oczywiście, można tego nie robić, ale taka gospodarka prowadzi nieuchronnie do bankructwa, jest gospodarką rabunkową. W odniesieniu do zasobów naturalnych zasada trwałego rozwoju i trwałego zarządzania wymaga stwarzania takich warunków funkcjonowania ekosystemów, aby zasoby naturalne odtwarzały się i określenia takiego poziomu ich eksploatacji, aby nie skonsumować „funduszu amortyzacji i inwestycji” w przyrodzie. Nie wyklucza to oczywiście działań technicznych „poprawiających” przyrodę, „naprawiających” dewastacje uczynione przez człowieka, czy wreszcie wspomaganie rozrodu m.in. ryb czy uzupełnianie liczebności populacji przez mądre „zarybienia”. Nie można opierać gospodarowania w naturalnym środowisku wyłącznie o zarybienia, bo nie zapewnia to wypełniania założeń „sustainable management”. W takim modelu zaprzestanie zarybień zakończy funkcjonowanie łowiska niemal natychmiast. W taki sposób można traktować zupełnie sztucznie stworzone łowiska w wyrobiskach pożwirowych, ale nie „żyjące wody” rzek i jezior.

3. Odrębnymi zagadnieniami są sprawy zarządzania łowiskami, w których proces degradacji środowiska posunął się tak dalece, że aby podtrzymać status tego łowiska jako wody pstrągowej trzeba (nie zapominając o działaniach na rzecz odbudowania warunków bytowania ryb) utrzymywać sztuczne stado hodowlane, oparte na zarybieniach rybami z wylęgarni lub z hodowli. Jeszcze innego podejścia wymagają całkowicie sztuczne, istniejące lub nowo tworzone wody (zbiorniki w wyrobiskach pożwirowych, gliniankach, kanałach itp.) gdzie o dzikich rybach nie można nawet marzyć. Zbiorniki zaporowe przedstawiają jeszcze inne wyzwania, bo są położone na istniejących ciekach, często będących miejscami bytowania ryb łososiowatych.

4. Ochrona zasobów naturalnych jest w naszym kraju najczęściej ochroną bierną. Polega na wydawaniu zakazów w rodzaju „Nie wchodzić”, „Nie deptać”, „Nie niszczyć”, „Nie zabijać”. W imię tego ludzie są skłonni podpisywać petycje, walczyć z policją, przykuwać się do skał i drzew. To widać, bo stwarza się wrażenie aktywnego działania, które w istocie najczęściej jest „psu na budę”. Niekiedy udaje się nieco zmodyfikować przebieg planowanych inwestycji, czy dewastacji jednak takie protesty nie budują żadnej nowej wartości. Są co najwyżej zachowaniem, zawsze częściowym, tego co było wcześniej z naiwną wiarą, że siły odtwórcze przyrody poradzą sobie w zmienionych warunkach. Najczęściej naruszenie równowagi w przyrodzie spowodowane działalnością człowieka przekracza tę cienką granice nieodwracalności zmian i degradacja, chociaż wolniej, postępuje nadal. Wędkarstwo nowoczesne, szczególnie związane ze środowiskiem ryb łososiowatych, w wielu krajach świata, łącząc elementy ochrony środowiska naturalnego i gospodarki wędkarskiej (tj. prowadzenia łowisk) ma unikalną możliwość harmonijnego połączenia wymogów natury i gospodarki. Ba, ma wymóc na innych podmiotach respektowanie rozsądnego podejścia do zasobów naturalnych w imię zrównoważonego korzystania z nich do różnych celów – głównie związanych z jakością i wielkością przepływu wody, jej dostępności dla potrzeb ludzi i przebiegu jej cyrkulacji w naturze. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że jakkolwiek natura dysponuje niebywałymi zdolnościami adaptacyjnymi i regeneracyjnymi ( dzięki swej różnorodności) to przywracanie lub tworzenie warunków środowiska sprzyjających bytowaniu populacji pstrągów jest procesem trudnym, długotrwałym i nie zawsze prowadzącym do sukcesu.

5. Nasz system gospodarowania w wodach, szczególnie pstrągowych, krótko mówiąc zbankrutował, bo opiera się na rabunkowej gospodarce. Rezultaty zabiegów gospodarczych generalnie nie są mierzone, a określa się tylko nakłady bez uwzględniania poziomu eksploatacji. Wiele działań gospodarczych jest opartych na powieleniu wzorców płynących z gospodarowania w stawach lub korytach hodowlanych, bez uwzględniania wielości czynników oddziałujących na wzrastające stada ryb ze strony środowiska lub cywilizacyjnych zmian albo eksploatacji wędkarskiej i pozawędkarskiej. Rzutuje to na ekonomiczne wyniki zarybień. Wielu z nas wydaje się wciąż, że wielkie „dobrodziejstwo” dokonuje się za przyczyną zarybień prowadzonych przez organizacje wędkarskie, czy inne podmioty. Przecież za 50, czy 70 groszy za sztukę narybku mamy rybę w rzece. Pora zburzyć ten błogi stan umysłów i pozostawanie w nieświadomości, prowadzące do powtarzania takich wierutnych bzdur. Jeżeli mimo zabiegów stosowanych w hodowli przeżywalność od narybku do wielkości „handlowej” pstrągów sięga 10-15% to takie same pstrągi, przystosowane do życia w stawach, a nie w naturalnym środowisku, jak pisze m.in. na podstawie własnych obserwacji Józef Jeleński, przeżywają w ok. 1%, czyli 10 szt. na 1000 sztuk narybku. W wodach o nadmiernej, niekontrolowanej presji lub o niesprzyjających warunkach środowiska życia pstrągów (nawet przez krótki okres w roku) ten odsetek będzie zapewne niższy. Łatwo obliczyć, że z 50 000 szt. narybku za 25000 zł uzyskamy w takich warunkach najwyżej ok. 500 wymiarowych pstrągów. Jeżeli jedna sztuka narybku kosztuje 0,5 zł to koszt uzyskania z niego jednego dorosłego pstrąga tak obliczony to 50 zł czyli 150 – 200 zł/kg. Proste? Czy stać nas na to? A to tylko koszt ryb, „loco” hodowla. Do tego odchodzi koszt obsługi zarybienia, transportu, administracji itp. W takich warunkach taniej wychodzi zakup pstrąga „handlowego” z hodowli wynoszący ok. 20 zł/kg (dla potokowca) i wpuszczanie kolejnych partii ryb do wody co 2 tygodnie. Tylko czy naprawdę w wędkarstwie chodzi o to aby „przechytrzać” takie ryby? I czy na takie gospodarowanie również nas stać, przy składce rocznej wynoszącej ok. 100 zł rocznie albo mniej?

6. Tarło naturalne, oczywiście pod warunkiem jego skuteczności oraz przy obecności warunków sprzyjających wzrastaniu pstrągów do dorosłości i zdolności do reprodukcji jest potencjalnie „najtańszym” sposobem utrzymywania łowisk wędkarskich, i to takich, w których wędkarz musi zmierzyć się z zachowaniami dojrzałego w swoim środowisku pstrąga, wykorzystując swoją wiedzę i doświadczenie z obserwacji ekosystemów i z lektury literatury na ten temat, bądź korzystając z innych form wymiany doświadczeń między wędkarzami (wspólne wyjazdy, dyskusje, zawody wędkarskie itp.). Stworzenie warunków wzrostu form młodych i bytowania ryb dojrzałych również poprawi przeżywalność ryb uzupełniających populację dziką i sprawi, że powyżej przedstawiony bilans ekonomiczny zarybień nieco się poprawi. „Praktycy” powiedzą, że to nierealne mrzonki, ale to tylko świadczy o tym, że nie wiemy jak tego dokonać, bo wędkarze w innych krajach już doszli do powodzenia w takich działaniach, choćby w ograniczonym zakresie. I w tym kierunku zmierza ewolucja nowoczesnego wędkarstwa muchowego. Oczywiście, dla satysfakcji i powodzenia ekonomicznego producentów sprzętu wędkarskiego, hodowców ryb i administratorów łowisk oraz dla satysfakcji licznych rzeszy ludzi używających wędki w celu łowienia rybiego mięsa rozkwitają łowiska prowadzone jak stawy karpiowe, sprzedające szybko rotowane ryby, wspierane aktywnym marketingiem, który wmawia użytkującym je „łowcom”, że to najwspanialsza forma wędkarstwa. Na szczęście ten typ wędkarstwa kanalizuje presję „wędkarską” oddalając ją od najcenniejszych wód.

7. Często pojawiają się sprzeciwy wobec stwierdzeń, że wędkarze są w stanie „przełowić” wodę. Zakładając eksploatacyjny charakter wędkarstwa w ujęciu „amatorskiego połowu ryb” czy „rybactwa rekreacyjnego” można je odnieść do możliwości rybactwa komercyjnego. Zważmy, że nasza eksploatacja jest wykonywana na wodach w rzekach i jeziorach, które stanowią odpowiednio ok. 0,0001% i 0,009% zasobów wodnych na Ziemi, podczas gdy eksploatacja rybacka w morzach odbywa się na ponad 97% zasobów wód. Rybacy „poradzili” sobie z przełowieniem oceanów, czy ktoś ma wątpliwości, że my potrafimy poradzić sobie z przełowieniem zasobów słodkowodnych? Jeszcze wspierani przez innych chętnych do swojego udziału w tej eksploatacji.

8. Gospodarka wędkarska jest prowadzona po to, aby wędkarze mogli łowić i zabierać złowione ryby. Jednak niekiedy niskie nakłady wynikające z małych zasobów finansowych, brak dbałości o środowisko, szkody w środowisku, niskie zaangażowanie samych wędkarzy w poprawę tego stanu, nadmierna i niekontrolowana eksploatacja zasobów przez różne grupy konsumentów, wcześniejsze błędy w gospodarce lub w ochronie zasobów, czyli nierównowaga między zasobnością łowisk i intensywnością eksploatacji sprawiają, że spadek liczebności ryb dostępnych dla wędkarzy jest wyraźnie zauważalny i zmusza do działań samo-ograniczających w eksploatacji i do zdecydowanej aktywności w powiększaniu zasobów, w tym wywierania wpływu na jakość środowiska i warunków rozrodu i bytowania ryb.

9. Wody i prawa do prowadzenia gospodarki rybackiej lub wędkarskiej (fishing rights) są albo własnością publiczną (państwową) albo, w niektórych wodach bezodpływowych przynależne właścicielowi gruntu. W tym drugim przypadku własność taka może być publiczna (państwowa, samorządowa) lub prywatna (osoby fizyczne, spółki, spółdzielnie, stowarzyszenia). Wykonywanie tych praw jest wykonywane przez właściciela wody lub jej użytkownika „rybackiego” na zasadach użyczenia lub dzierżawy (warto sprawdzić co te terminy prawne oznaczają i jakie obowiązki nakładają na użytkownika lub dzierżawcę) – w tych ostatnich przypadkach, na dużym obszarze wód przez stowarzyszenia wędkarzy, co pociąga za sobą zarówno zbiorową jak i indywidualną odpowiedzialność (o tym poniżej).

Z wód publicznych mogą korzystać wszyscy obywatele kraju, w tym mogą dokonywać amatorskiego połowu ryb, na warunkach określonych ustawami i wynikającymi z nich regulacjami. Wody publiczne i ryby w tych wodach nie są własnością wędkarzy zrzeszonych w stowarzyszeniach wędkarskich. Wędkarze i ich stowarzyszenia, podobnie jak inni uprawnieni do rybactwa na wodach publicznych mogą określać obowiązujące powszechnie zasady korzystania z tych wód w zakresie amatorskiego połowu ryb tj. warunki udzielenia pozwolenia na amatorski połów ryb.

10. Catch and Release jest z jednej strony zabiegiem ochronnym (gospodarczym) wspomnianym powyżej w pkt. 1. Z drugiej zaś strony jest zbiorem zasad opisujących używany sprzęt i sposób holowania, lądowania i uwalniania złowionych ryb nie przeznaczonych do zabrania, przynoszący im najmniej szkody i zapewniający przeżycie jak największej liczby wypuszczonych ryb, a więc rolę zwiększającą odsetek powodzenia zarybienia i obniżającą nakłady opisane w pkt.5. Niektórzy wędkarze dobrowolnie praktykują C&R, również w odniesieniu do ryb nie podlegających ochronie, traktując ten zabieg ochronny i sposób postępowania z rybami jako wartość etyczną, co przyczynia się do podnoszenia wrażliwości i wzrostu zrozumienia potrzeb środowiska życia ryb („limit your catch, don’t catch your limit’).

Od jakiegoś czasu obserwuję dyskusje, w których pobrzmiewa nieustający konflikt między tymi, którzy w imię dziwacznie pojmowanych „praw nabytych” bronią jak niepodległości respektowania dawno nieaktualnych, nieżyciowych „kwot połowowych’ określonych limitami połowów opisanych w regulaminach, a tymi, którzy chcą ten niepohamowany pęd do eksploatacji bodaj nieco ograniczyć, czasami w ferworze dyskusji również popadając w skrajności. Wiedzie to, niestety, do rozdrobienia i skonfliktowania środowiska wędkarzy, któremu w końcu zawsze chodzi o to samo, niezależnie od kierujących nimi pobudek – o obfitość ryb w naszych wodach i o komfort uprawiania wędkarstwa. Zaznaczam – wędkarstwa, a nie amatorskiego połowu ryb czy rybactwa rekreacyjnego, w skrócie nazywanych niezbyt wyszukanym określeniem „mięsiarstwo”.
Przy wyartykułowanym powyżej uznaniu dla prawa zabierania ryb należy wprowadzić rozróżnienie odnośnie pobudek, dla jakiego te ryby są zabierane. Jeżeli te pobudki wypływają z przyczyn skupiających się na zabierającym ryby, łowiącym wędką człowieku (np. jego potrzeby kulinarne, sytuacja materialna itp.) i według własnych potrzeb ocenia on MOŻLIWOŚĆ zabrania ryb z wody to jest on niczym więcej jak rybakiem – amatorem, łowiącym dla mięsa.
Jeżeli zaś kwestia zabierania ryb lub jego świadomego ograniczenia jest wynikiem analizy warunków środowiska i zobowiązań wynikających z faktu odpowiedzialności za użytkowane dobro, jeżeli jest związana z poczuciem wspólnoty w zarządzaniu łowiskami dla obecnego i przyszłych pokoleń to jest ono w pełni uprawnionym działaniem wędkarza.

Spodziewam się tu zarzutów, że przecież nie ma znaczenia co sobie myśli wędkarz zatrzymując rybę – fakt pozostaje faktem. Uważam, że zakres tej dyskusji i stosowania epitetów, wywieranie presji na ludzi w celu uzyskiwania wspólnego dobra lub motywowania ich do działania lub do zaniechania niewłaściwych, choć legalnych praktyk wiąże się właśnie z analizą i oceną postaw i mentalności, a nie z opisaniem technicznym zachodzących zjawisk (nie mając zamiaru obrażania nikogo, chciałbym zauważyć, że większość naszego społeczeństwa jest wykształcona technicznie, co skłania do tej drugiej drogi interpretowania rzeczywistości, nawet w postaci mechanistycznego traktowania zjawisk przyrodniczych czy psychologicznych).

Pragnę również wyraźnie stwierdzić, że nie jest moim zamiarem nakłanianie kogokolwiek do zakazywania wędkarzom zabierania jakichkolwiek ryb w każdych warunkach. Postawa „no kill” polegająca na darowaniu życia wszystkim złowionym rybom, którą rozumiem inaczej niż gospodarczo uzasadnione stosowanie C&R, musi wynikać z indywidualnej postawy i przekonań każdego wędkarza, i nie powinna, poza uzasadnionymi warunkami (którymi jest np. uzasadnione przyrodniczo i gospodarczo wprowadzenie całkowitego C&R na danej wodzie) być narzucana innym, co jednak nie wyklucza taktownego przekonywania do swoich racji.
Aczkolwiek mój pogląd na „no kill” jest zawarty w obecnym i wcześniejszych artykułach to chciałbym wyrazić głęboki szacunek dla ludzi, którzy taką postawę prezentują, jeżeli nie jest to ze szkodą (co niekiedy może mieć miejsce) dla przyrody i gospodarki (w tej właśnie kolejności).


Do prowadzenia gospodarki potrzebne są pieniądze. Źródłem tych środków są składki członkowskie i opłaty za wędkowanie. Niekiedy aktywami przyczyniającymi się do skutecznego gospodarowania są również nakłady nieodpłatnie wykonywanej pracy, czyli np. społeczna aktywność członków stowarzyszenia.

Ważnym dla istoty rzeczy jest zrozumienie, że to składki członkowskie wnoszone przez członków stowarzyszenia są obniżone w stosunku do opłat za wędkowanie (a nie opłaty podwyższone w stosunku do składek). Jest to o tyle ważne, że z istoty tego rozróżnienia wynika, że różnica między wysokością opłaty i niższej od niej składki powinna być skompensowana wyżej wspomnianą aktywnością każdego członka stowarzyszenia, który taki „prezent” w postaci obniżonej opłaty otrzymuje. A różnica może być kilkukrotna. Taka aktywność może obejmować różne rodzaje działań prowadzące do korzystnych dla realizowanych przez stowarzyszenie celów statutowych. Może to być publikowanie (jak to, które właśnie czytacie) albo np. działania na rzecz ograniczenia eksploatacji zasobów, o czym ten artykuł m.in. traktuje czy też działania, których propozycje opisałem w artykule o stowarzyszaniu się. Nie będzie nim na pewno upieranie się, bez patrzenia na możliwości, przy wykorzystaniu swoich praw do eksploatacji zasobów w ramach ustanowionych limitów lub nawoływanie do tego albo pochwalanie bądź obrona takich postaw.

Takie wykorzystywanie uprawnień nadanych limitami połowów można porównać do sytuacji związanej z zarządzaniem budżetem domowym. Wyobraźmy sobie, że mamy do dyspozycji 1500 zł miesięcznie na utrzymanie domu i ustalamy zasady wydatkowania tych pieniędzy. Stać nas więc na wydanie 50 zł dziennie. Ale niekiedy trzeba zapłacić wyższe rachunki lub zrobić większe zakupy. Ustalamy więc, że możemy wydać najwyżej 150 zł dziennie. To nasz dzienny limit. Po pewny czasie zapominamy, że ten dzienny limit przekracza nasze możliwości wydatkowania i zaczynamy traktować ten limit jako zgodę na codzienne wydawanie takiej kwoty. Nasze 1500 zł skończy się już po 10 dniach. Pozostaje 20 dni do końca miesiąca, których nie mamy za co przeżyć. Pożyczamy więc te brakujące środki – oddajemy je z kolejnej pensji i w drugim miesiącu już nie mamy na chleb od pierwszego. To nieco przerysowana wizja. Nasze limity w odniesieniu do ryb zostały wyznaczone na poziomie nieco wyższym niż możliwości odtworzenia zasobów. Stąd bankructwo nastąpiło po latach, a nie po miesiącach.

Składki członkowskie mają służyć członkom stowarzyszenia jako materialne wsparcie dla realizowanych wysiłkiem ich wspólnej, prowadzącej do realizacji celów statutowych, pracy. Składki na zagospodarowanie i ochronę wód są efektem wewnętrznych ustaleń stowarzyszenia, w założeniach pozwalającymi (przy znaczącym nakładzie pracy samych wędkarzy) na zagospodarowanie użytkowanych wód na takim poziomie aby możliwe było eksploatowanie zasobów w stopniu również wewnętrznie ustalonych limitów połowu. Te dwie wartości powinny być skorelowane. W naszych warunkach wysokość składki na zagospodarowanie i ochronę jest głównie odnoszona do zasobności większości członków, jest wprowadzany cały wachlarz zniżek i ulg w związku z czym następuje bardzo duży rozziew między przychodami a potrzebami nakładów, co nie pozwala na właściwe finansowanie gospodarki wędkarskiej. Przy tym poziom eksploatacji wędkarskiej, ten rzeczywisty, a zwłaszcza ten oczekiwany, przekracza znacznie możliwości gospodarcze wód w Polsce, zwłaszcza w ich obecnym stanie. I nie są istotne dla potrzeb racjonalnej eksploatacji przyczyny takiego stanu. Przekładając te stwierdzenia na obraz codziennego doświadczenia życiowego można by powiedzieć, że obojętne czy stracimy pieniądze w wyniku własnego utracjuszostwa czy np. rabunku albo kradzieży, czy też zaczniemy zarabiać mniej w związku ze zmianą pracy, redukcją wynagrodzeń w podupadającej firmie czy gorszych wyników ekonomicznych naszego własnego przedsiębiorstwa. Pierwszą reakcją człowieka roztropnego, którego dotknie ubytek dochodów jest ograniczenie wydatków, czyli konsumpcji aby zażegnać ryzyko utracenia płynności finansowej czy nadmiernego naruszenia stanu posiadania. Potem trzeba rozejrzeć się za sposobami zwiększania dochodów, czasem, w zależności od pozostałych zasobów, za korzystnymi inwestycjami, aby przywrócić poprzedni poziom konsumpcji lub możliwości inwestowania. A kiedy już powróci się na utracony poziom, wiedziony doświadczeniem człowiek roztropny tak miarkuje korzystanie ze swoich nowych osiągnięć aby przez własną, nadmierną lub czasem przedwczesną skłonność do korzystania z poprawy warunków materialnych, nie popaść znów w tarapaty.

W takim, zbankrutowanym systemie zrozumienia wymaga potrzeba radykalnych zmian. W zakresie możliwych dla nas, wędkarzy w Polsce, rozwiązań są następujące alternatywy:

• albo podwyższamy składkę i to dramatycznie oraz zgadzamy się na łowienie ryb w korytach hodowlanych,
• albo ograniczamy dostęp do wędkowania (administracyjnie przez limitowanie dziennej dostępności, jak się to dzieje w większości krajów lub ekonomicznie – przez wysokość kosztów licencji)
• albo nadal płacimy mało i godzimy się z aktualnym stanem rzeczy
• albo wreszcie płacimy mało i zakasujemy rękawy do pracy aby poprawić warunki życia ryb i w ślad za tym wędkowania oraz ograniczamy eksploatację wód aby zaprowadzić w naszym kraju nowoczesny model wędkarstwa.

Oczywiście, różne sposoby mogą być zastosowane w różnych wodach i nie ma jednolitego, centralnie określonego modelu, do którego trzeba dopasować rzeczywistość. Chwalmy różnorodność.
Proszę przy tym mieć na uwadze, że ten artykuł nie ma na celu nawoływania do podwyższania składek, choć takie decyzje, po wnikliwej analizie potrzeb i możliwości ich realizacji zapewne będą konieczne.

Idealnym dla mnie rozwiązaniem jest ta ostatnia opcja – wspólnotowa, z powodzeniem realizowana w wielu krajach świata, a także przez niektóre kluby wędkarskie w Polsce.

W naszych warunkach limity nie są wynikiem kalkulacji a raczej wynikiem presji wędkarzy na eksploatację bez zważania na możliwości zapewnienia uzasadniającego jej poziom odtwarzania zasobów środowiska. W tej chwili rybność naszych wód, stan występujących w nich populacji uprawniałby do natychmiastowego zakazu zabierania jakichkolwiek ryb z większości wód.
Słaba organizacja, której członkowie nie identyfikują się z nią, w której brakuje siły przywódczej i determinacji do zmian na dużą skalę, która w większości funkcjonuje tak jakby od 50 lat nic się nie zmieniło nie jest w stanie takich regulacji ustanowić. Nie dysponując wiarygodnymi danymi na temat eksploatacji wód nie może indywidualizować sposobu prowadzenia gospodarki i wprowadzać regulacji właściwych dla gospodarowania na poszczególnych wodach. A lwia część wód publicznych w Polsce jest w użytkowaniu organizacji wędkarskiej.

Odpowiedzialność za ten stan organizacji spada zarówno na członków jej organów, zbytnio ulegających presji roszczeniowej grupy członków (może nie tak dużej jak się wydaje), jak i, a może nawet przede wszystkim, na członków stowarzyszenia, którzy takich przedstawicieli wybierają, zaś wybranym nie udzielają stosownego wsparcia. Każdy z nas, jak pisałem w artykule na temat stowarzyszania się jest odpowiedzialny za funkcjonowanie stowarzyszenia i jest zobowiązany włączać się w prowadzenie jej działalności statutowej.

Promykiem nadziei na poprawę w równoważeniu przychodów i wydatków na zagospodarowanie wód jest np. wprowadzenie zasady wypuszczania wszystkich złowionych ryb przez Okręg w Krośnie na krótkim odcinku Sanu dostępnym za zdecydowanie wyższą opłatą z ilościowym limitem zezwoleń (sezonowych i dziennych). Koszty tego przedsięwzięcia są wysokie, ale zapewne wnioski płynące z jego wprowadzenia będą ważne dla lepszego zrozumienia form gospodarowania w wodach „górskich”. Przełamuje to mur niemożności i należy tylko życzyć organizatorom powodzenia i dobrych wyników gospodarczych przy mądrym zarządzaniu łowiskiem.

Wielu dyskutujących w obronie własnych uprawnień do eksploatacji stoi, jak twierdzą, na gruncie prawa, a przytaczając tylko dwa przepisy „na krzyż”, korzystne dla swojej argumentacji.
Prawo musi być odczytywane łącznie. Często w odniesieniu do aktywności człowieka stosują się zapisy w prawie, o których istnieniu nie ma on nawet pojęcia. Dlatego proszę o ostrożność w powoływaniu się na prawo.
Prawo to system regulacji interakcji społecznych, a nie tylko naiwne, czy wręcz prostackie rozumienie obrony uprawnień do korzystania z dobra wspólnego dla indywidualnych korzyści i ochrona tych uprawnień, zazwyczaj rozumiana jako nakładanie kar na tych, którzy je ograniczają lub zdają się ograniczać.

Problem w tym, że ochrony własnych praw można się domagać wtedy, kiedy realizowanie tych praw sprowadza dobro publiczne, jest uhonorowaniem zasług lub, w szczególnym zakresie, wynika z przyrodzonych praw osoby ludzkiej.

W wyścigu wędkarza z kłusownikiem o pozyskanie ryb z wody publicznej żaden z tych warunków nie jest spełniony, stąd często orzekana „znikoma szkodliwość społeczna” kłusownictwa jako czynu zabronionego. Jeżeli w dyskusji nad uprawnieniami do zabierania ryb przez wędkarzy pojawiają się argumenty dotyczące statusu materialnego, liczebności rodziny wędkarza, czy też jego upodobań kulinarnych to środowisko nasze wytrąca sobie koronny argument z ręki.

Jeżeli zapytamy osobę stojącą „z boku” o różnicę między wędkarzem łowiącym według zasad a kłusownikiem to w naszych realiach jest to, w większości przypadków, różnica wniesienia opłaty ok. 20 zł za dzienną licencję i bezprawne pozyskanie kilku ryb o wartości handlowej nie przekraczającej zapewne 50-100 zł. Do tego kłusownik to zazwyczaj niepracujący ojciec wielodzietnej rodziny, bez oficjalnych źródeł dochodu i nie posiadający majątku nadającego się do egzekucji. W wielu wypadkach kłusownik to członek stowarzyszenia wędkarskiego popełniający wykroczenie z zakresu ustawy rybackiej – trudno stowarzyszeniu występować skutecznie przed sądami, jeżeli jego członkowie są sprawcami wykroczeń.
Gdyby wartość ryby złowionej przez wędkarza była dla lokalnej gospodarki, jak w wielu krajach świata, zdecydowanie wyższa, gdyby wędkarstwo, przez generowanie ruchu turystycznego, drogie licencje, udział w rynku produkcji sprzętu sprawiało, że jedna ryba przysparzałaby lokalnej gospodarce przychodów w różnej formie, jak łosoś w Morrum ok. 8000 Euro czy jak jeden „steelhead” w stanie Idaho – 2045 dolarów to zapewne mielibyśmy sprawy o kłusownictwo wnoszone do sądów przez prokuratorów i dotkliwe kary dla kłusowników, a także wsparcie w organizowaniu wędkarstwa ze strony samorządów i państwa. Tylko czy nasze wędkarstwo jest w stanie wygenerować takie wartości ekonomiczne – w dotychczasowym kształcie i przy prezentowanej mentalności raczej nie. Ale musimy zdać sobie sprawę, że nikt nie dopłaci nam do uprawiania przyjemności i nikt nie przeznaczy publicznych czy prywatnych pieniędzy na ochronę wędkarstwa, które nie przynosi pożytku dla społeczeństwa. Narzekamy, że jest słaba ochrona wód, że pierwszeństwo przed wędkarzami mają wszyscy inni użytkownicy wód, ale popatrzmy na to obiektywnie – czym przysługujemy się krajowi i lokalnym społecznościom? Jaki jest „wizerunek” wędkarza? Czy potrafimy bodaj zapewnić porządek nad rzekami i jeziorami, czy też, jako zbiorowość, powinniśmy się wstydzić zaśmiecania brzegów i wód przez samych wędkarzy?

Nieznajomość prawa szkodzi (Ignorantia iuris nocet) – zasada wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego, na którym opierają się współczesne systemy prawne.
Powołując się na prawo trzeba czytać również o prawnym obowiązku dbania o zasoby naturalne, wynikające m.in. z ustawy o Rybactwie, czy obowiązek prowadzenia racjonalnej gospodarki w użytkowanych wodach. To ostatnie, w wodach otwartych, w odróżnieniu od racjonalnej gospodarki w obiektach hodowlanych, rozumiem jako stwarzanie warunków dla wzrostu ryb pochodzących z naturalnego tarła oraz introdukowanych w młodych stadiach rozwojowych z zachowaniem struktury gatunkowej, liczebności populacji, proporcji roczników w obrębie populacji, i warunków bytowania dorosłych osobników. To także zachowania warunków bytowania i rozrodu innych organizmów wodnych, które stanowią o dobrostanie środowiska wodnego, utrzymywanie odpowiedniej roślinności wodnej, nadwodnej i w zlewni cieków i zbiorników zapewniających najlepsze warunki bytowania tych organizmów, zapewnianie właściwej ilości i jakości wody w rzekach i jeziorach. To tak pokrótce drobny katalog obowiązków, których wypełnianie uprawnia do eksploatacji zasobów lub, jak kto woli, które są nakładane na wszystkich eksploatujących zasoby naturalne.

Nie ma takich regulacji prawnych, które na jednych nakładają tylko obowiązki, a innym dają tylko uprawnienia do korzystania z dóbr. Chyba, że ktoś dobrowolnie decyduje się wziąć na siebie obowiązek służenia innym nie oczekując niczego w zamian.
Obowiązują nas również przepisy prawa wynikające z konwencji międzynarodowych, ratyfikowanych przez Polskę i wprowadzonych do polskiego systemu prawnego, w tym np. Konwencji o zachowaniu bioróżnorodności, zwana Konwencją z Rio, ratyfikowanej przez Polskę w 1996r. Postanowienia tej konwencji również łamiemy zmniejszając bioróżnorodność populacji np. zabierając nadmierne ilości ryb, nawet w ramach limitów, czy eksploatując nadmiernie populacje i wprowadzając obcy genetycznie materiał zarybieniowy. A to także obowiązujące prawo.
Mam nadzieję, że teraz większość z czytelników przynajmniej rozumie, że prawo to nie tylko zakaz zagrożony karą, ale cały zbiór zasad i pozytywnych wskazówek, których łączne, a nie wybiórcze przestrzeganie zapewnia prawidłowe funkcjonowanie społeczeństw i środowiska, w którym żyją.

Jeżeli ktoś nie potrafi sięgnąć umysłem ponad prymitywne rozumienie zależności między stronami układu, co więcej nie potrafi dobrze tych stron zidentyfikować, posługuje się tylko namiastką reguł procedury karnej, która jest jedynie wycinkiem całego systemu prawa to nie powinien się na prawo powoływać. Nieprzypadkowo, w środowisku prawniczym praktycy prawa karnego są uważani za specjalistów o bardzo ograniczonych umiejętnościach. W Polsce przyjęło się za prawników uważać głównie prokuratorów i policjantów, co jak najgorzej świadczy o poziomie kultury prawnej naszego społeczeństwa. Sprowadza prawo do złodziejskiego kombinowania jak uniknąć kary, a nie do budowania lepszej przyszłości w ramach porządku właściwego dla kultury i stopnia rozwoju społecznego.

Trzeba stwierdzić, że jeżeli we własnym środowisku człowiek nie napotyka mądrzejszych od siebie, dysponujących rozległą wiedzą z różnych dziedzin, a nie tylko wąską specjalistyczną wiedzą zawodową, to nic dziwnego, że dochodzi do wniosku, iż każdy ma swoją mądrość, jego zdanie jest najważniejsze. Wiele uczelni w naszym kraju, które są w istocie jedynie wyższymi szkołami zawodowymi, utwierdza tych wszystkich zagubionych we współczesnym świecie młodych ludzi w przekonaniu, że są najmądrzejsi, bo posiedli wiedzę w wąskiej, specjalistycznej dziedzinie. Więcej ludzi ma, owszem, dyplomy wyższych uczelni w kieszeni. Co nie znaczy wcale, że są lepiej wykształceni. Wielu z nich jest przekonanych o własnej nieomylności i o posiadaniu sposobu objaśniania świata dostępną sobie garstką wiadomości. Niewielu z nich dochodzi jednak do sokratejskiego „wiem, że nic nie wiem”, które skłania do krytycznego, twórczego poszukiwania wiedzy i całościowego analizowania problemów. Wśród tych, którzy mają taki krytyczny stosunek do swej nieomylności niejeden nie ma dość mądrości, aby tę niewiedzę przełamać, a trudno im znaleźć kogoś, kto pomógłby wyjść z tego zagubienia.

Dzisiejsze wychowanie i nauczanie, niestety, dają proste rozwiązania, skuteczne w praktyce, dostosowane do krótkotrwałych okresów planowania i rozliczania, łatwe do przekazania w grupie zawodowej, związanej wspólnym żargonem, opornym na inny rodzaj argumentacji, a nie dostarczają mądrości pozwalającej na pewne stąpanie po poplątanych ścieżkach wiedzy i znajdowania wśród nich dróg prowadzących do celu. A „po nas choćby potop”. To bardzo infantylne rozumienie świata, pozbawione długookresowych wizji i umiejętności przewidywania odległych skutków dzisiejszego postępowania. Ludzie dorośli tym właśnie różnią się od dzieci, że dysponują wiedzą, niekoniecznie nabytą własnym doświadczeniem i potrafią rozważyć korzyści i ryzyko związane z każdym działaniem, łączyć w wyobraźni efekty różnych poczynań, planować i wykonywać szybkie symulacje rozwoju sytuacji wybierając najlepsze rozwiązania. Dzieci zaś kierują się doraźnym efektem, egocentrycznym „ja chcę”, mówią „nic się nie stanie”. Co nie oznacza, że nie należy stawiać wyzwań ugruntowanym poglądom. Twórcza, dojrzała postawa prowadzi do przełamywania skostniałych przekonań i przesądów, których wartość nie wytrzymała prób realizacji, do budowania nowej jakości na fundamentach poprzednich dokonań i doświadczeń. Warto tu przytoczyć znane zdanie wielkiego biologa i ewolucjonisty Thomasa H. Huxley’a: „Try to learn something of everything and everything of something” – Staraj się nauczyć nieco o wszystkim a wszystkiego o jednym.
To prowadzi do rozwoju i do szerokich horyzontów pozwalających na widzenie świata takim, jaki na prawdę jest oraz do pokory wynikającej z „wiem, że nic nie wiem”, właściwej prawdziwym mędrcom.

W jednej z dyskusji padło pytanie o definicję „mięsiarza”. Nie lubię tego określenia, bo nie jest ono zbyt eleganckie ani jednoznaczne. W świetle powyższych uwag „mięsiarzem” jest każdy, kto przychodzi nad wodę i znając jej marną zasobność, niskie pogłowie ryb, katastrofalny stan środowiska zabiera resztki żyjących w niej ryb realizując egoistycznie prawo do eksploatacji. Kto w ten sposób przyczynia się do zubożenia zasobów jest też „mięsiarzem”.
Nie przyczynia się do walki z tym, skądinąd negatywnym i piętnowanym społecznie przez używanie tego epitetu ten, kto nawołuje do niepohamowanego korzystania z prawa do eksploatacji lub broni prawa innych do takiej eksploatacji, powołując się na limity czy inne metody ochrony, o których wie doskonale, że są niewłaściwe, w dodatku zrzucając na innych obowiązek dbania o eksploatowane przez siebie dobro, który to obowiązek w istocie na nim samym, jako na członku stowarzyszenia użytkującego wody publiczne, spoczywa.

Zasady ochrony zasobów przed nadmierną eksploatacją, w tym wymiary, limity, okresy ochronne nie są nam nadane Objawieniem ani narzucone z zewnątrz. Prawo krajowe nie zostało przekazane na kamiennych tablicach na Górze Synaj ale zostało napisane przez ludzi i przez ludzi może być dostosowywane zgodnie ze stanem wiedzy i warunkami. Powinno zaś być stosowane zgodnie z rozumem i przyzwoitością przyjętą w społeczności. Kto musi mieć wszystko napisane sam stawia się poza nawiasem tej społeczności. Przyzwoity zakres korzystania ze swoich praw musi uwzględniać możliwości ich dostarczania. I nie zawsze musi być ograniczany karami. W końcu na Kamiennych Tablicach jest powiedziane „Nie kradnij” z odwołaniem się do ludzkiego rozumu i sumienia, a nie znajdziemy tam zapisu „Kto kradnie tego trafi piorun zesłany przez Jahwe”. I jakoś wszyscy wiedzą, że kraść nie należy, za to cenne wartości trzeba szanować i czcić.
Rzeczywiście, zabieranie ryb w ramach określonych limitów nie podlega karze. Ale bywa nieprzyzwoite. Legalność nie jest wyznacznikiem etycznym. Można, bez naruszania prawa, wyczyniać wielkie draństwa. Świat roi się od takich „dobraszków”. Czy będzie wyłudzenie na grube miliony przez wykorzystanie niejednoznaczności prawa i przez przychylną interpretację urzędników czy zabieranie większej ilości ryb niż woda jest w stanie dać to tylko kwestia ilościowa. W tym ostatnim przypadku nie jest problemem tylko ilość ryb, ale przede wszystkim zabieranie innym użytkownikom dostępu do tego samego, publicznego dobra – do możliwości radosnego uprawiania ulubionego hobby.
Sami widzimy, że zasobność naszych wód pozostawia wiele do życzenia. Sami musimy sobie odpowiedzieć jakie są drogi do jej poprawy. Czy stać nas, aby wpłacać więcej pieniędzy do wspólnej kasy w celu opłacenia wszystkiego tak, abyśmy się nie musieli niczym martwić? Czy ograniczymy naszą eksploatację, aby móc cieszyć się łowieniem dla samego doświadczenia natury i emocji połowu? Czy też „zarobimy” dzięki samoodnawianiu się populacji ryb wkładając własną pracę dla dobra środowiska aby ryby miały gdzie żyć i rozmnażać się i aby więcej z nich dorosło?

To czego oczekujemy np. od PZW czy od państwa oczekujemy od siebie. I tylko od nas zależy, czy tymi ograniczonymi zasobami podzielimy się solidarnie i zadbamy o ich przyszłość czy też puścimy je na żywioł „wyścigu szczurów”, w którym kto szybszy, sprawniejszy, bardziej zamożny, dysponujący czasem, mieszkający bliżej wody wykiwa pozostałych „frajerów” w takim tempie, że wymiarowe ryby zostaną zjedzone w czasie pierwszego miesiąca sezonu, a na następne pół roku pozostaną nędzne resztki, do tego wyławiane do cna przez tych uprawnionych do zabierania ryb w ramach limitów „specjalistów”, którzy są w stanie wyjąć ostatniego pstrąga z rzeki. Do odbycia tarła i odnowienia populacji nie ostanie się już nic.
Nie oszukujmy się, że wprowadzeniem nowego przepisu w regulaminie, rozporządzeniu czy ustawie „zaczarujemy” rzeczywistość. Prawo, aby było respektowane musi wynikać z głębokiego przekonania o jego sensowności i dobroczynnych skutkach płynących z przestrzegania jego zapisów wśród tych, których dotyczy. Nie ma tu znaczenia wysokość kary za omijanie przepisów prawa, chyba, że niektórych kusi zaprowadzenie rządów terroru.


Pokutuje również pogląd, że ryby żyjące w polskich wodach są tam dzięki marnym groszom wpłacanym przez członków PZW w ramach składek. Trzeba zrewidować te poglądy. Młodzi ludzie mogą tego nie pamiętać, ale przed laty odziedziczyliśmy po przodkach niezwykle rybne wody. Przejęliśmy je w użytkowanie. Na nas ciąży obowiązek utrzymania ich w stanie nie pogorszonym. Gdyby stwierdzenie o sukcesach wędkarzy w powiększaniu zasobów były prawdziwe to nie słyszelibyśmy powszechnego lamentu nad pstrągiem, szczupakiem, lipieniem, i innymi gatunkami. Po prostu – przejedliśmy to dziedzictwo, jak wiele innych. Eksploatowaliśmy do upadłego. I nie ustajemy. Co tam. Przecież można „wpuścić” nowe ryby. Tylko „oni” nie chcą, nie potrafią tego zrobić. A my, naród sarmacki! Co nam ktoś będzie mówił. A ryb ubywa za przyczyną kłusowników, kormoranów, czapli itp. Cóż może złego stać się środowisku za przyczyną półtoramilionowego tłumu „biednych żuczków” – wędkarzy, którzy zgodnie z regulaminem, „etycznie” – według własnego mniemania, metodycznie, każdego dnia wyjmują tony ryb z wód. Do ostatniej sztuki. Przecież „mają prawo”. Czyż nie???!!! A niech no tylko ktoś spróbuje powiedzieć im, że są „mięsiarzami” – obraza majestatu.

„Miałeś chamie złoty róg, miałeś chamie czapkę z piór …..ostał ci się jeno sznur.”

Znam sukces, zresztą sprzed wielu lat, w postaci introdukcji lipieni do Sanu – gatunku skądinąd egzotycznego dla tej zlewni, tak więc do tego sukcesu należy podchodzić z rezerwą. Sukces ten został jednak stosunkowo szybko zredukowany prawie zupełnie i to głównie za przyczyną samych wędkarzy. Przyczynił się do niebywałego rozkwitu umiejętności łowienia na muchę na Podkarpaciu, a nawet do pojawienia się kilku (może kilkunastu lub kilkudziesięciu) prawdziwych muszkarzy. Niestety – przede wszystkim do powstania ogromnego stada miłośników amatorskiego połowu ryb – rekreacyjnych rybaków czyli „mięsiarzy”.

Innym programem, w którym wędkarze mają swój udział była rekonstrukcja (wcześniej wyniszczonego) stada łososia w naszych wodach. Ledwo się nieco zadomowił już jest poddany niepohamowanej presji wędkarskiej. Bo mamy prawo, bo limit, bo „etycznie”. Wszak wartość, czysto handlowa, takiego 7-8 kilogramowego łososia przekracza roczną składkę wnoszoną przez wędkarza na zagospodarowanie wód. Nie wspominając nawet wielokrotnie wyższych nakładów poniesionych na jego istnienie w naszych wodach – gdyby te policzyć to sądzę, że obecność jednego łososia w naszych wodach kosztowała co najmniej 1000 zł. Kto jest tak bogaty, aby „za bezcen” rozdawać najcenniejsze zasoby?

Składki służą zarybieniu, które tylko w niewielkim stopniu rekompensuje straty w środowisku rabunkowo eksploatowanym przez wszystkich. Ponadto, nie do końca skoordynowane zarybienia, często polegające na „chciejstwie” działaczy i szeregowych wędkarzy niewiele mają wspólnego ze zrównoważonym zarządzaniem (sustainable management) zasobami wodnymi i racjonalną gospodarką. Nieprzemyślane zarybienia, nie poprzedzone badaniami populacyjnymi, określeniem stanu środowiska, poprawą warunków wzrostu narybku lub przeżycia ryb większych, ograniczeniem odłowów mogą, jak wskazują analizy naukowe, przyczyniać się do degradacji środowiska i do niszczenia dziko żyjących populacji.
Związanym z tym problemem jest model gospodarczy, oparty na monitorowaniu nakładów, a nie efektów. To tak jakby ktoś płacił wykonawcy za budowę domu nie widząc efektów tej pracy – jak byśmy go określili? To określenie stosuje się również do nas. Kto, mając dostęp do podstaw współczesnej wiedzy, wierzy w proporcjonalność wzrostu liczebności stada ryb wraz ze wzrostem zarybień nie powinien nazywać się mądrym.
Co wiemy słysząc o tonach czy tysiącach sztuk narybku wprowadzonego do wód? Czy z tego wynika, że choć jedna sztuka dożyła do wymiaru? A może cały wysiłek i pieniądze poszły w błoto? Jedynym wygranym jest wtedy hodowca - pozbył się produkcji i przyjął należność. Nie słyszałem raportu o efektach zarybień (chociażby w postaci wiarygodnych danych porównawczych wyników wędkarskich na przestrzeni lat). W dodatku tak oczywista sprawa jak rejestracja połowów wzbudza wśród wędkarzy emocje i wywołuje sprzeczne opinie. Nasza gospodarka wędkarska, z racji ustawienia regulacji połowów (wymiarów, okresów ochronnych, limitów) zdaje się uznawać naturalne tarło i wzrost młodych osobników za istotny, a wręcz podstawowy element przyrostu wartości łowisk. A kto monitoruje skuteczność tarła? Gdzie dane o warunkach wychowu narybku i form młodych? Czy rzeczywiście przestrzega się zaleceń w celu poprawienia jakości tarlisk? Czy podejmuje się działania w celu zwiększenia liczby i dostępności ukryć dla wylęgu i narybku oraz w celu powiększenia liczby stanowisk dla ryb dorosłych?
Zazwyczaj Okręgi, siła nacisku reprezentantów kół podejmują decyzję o dokonywaniu zarybienia opartą na życzeniowych założeniach członków. Potem pracownicy Okręgu i aktywni wędkarze wykonują „plan zarybienia” mierzony tylko nakładami, bez uwzględniania innych przesłanek.

Kierując się rozumem trzeba oszacować to co się „należy” i to co jest na kredyt lub w prezencie od innych.

Składka w wysokości 100 zł rocznie (pełna) da się przeliczyć na ok. 5 kg pstrągów potokowych (po cenie zbytu pstrągów „handlowych”). Zarybienie młodszymi rocznikami, po uwzględnieniu ich przeżywalności, o czym napisałem wyżej, może być nawet droższe – zarybianie formami młodymi jest dodatkowo obarczone ryzykiem nadzwyczajnych strat. Doliczając koszty obsługi zarybienia tę teoretyczną ilość trzeba zmniejszyć do ok. 4 kg tj. 4 „kompletów” po 3 sztuki. Stan środowiska, niedostatek tarła naturalnego i presja na łowiska powodują, że w wielu miejscach praktycznie całość połowów trzeba bilansować z zarybieniem. Dodając do tego zarybienia nieudane (od nieco nieudanych – mniej zauważalnych po „dziury rocznikowe”, nieraz występujące rok po roku, kiedy to, niezależnie od przyczyny, nie można stwierdzić istnienia w rzece osobników z kolejnych roczników) niekiedy trzeba podzielić dostępną każdemu liczbę ryb przez pół, co daje nie więcej niż 6 sztuk rocznie, czyli 2 „komplety”.
Oczywiście według takiej kalkulacji nie wydajemy ani złotówki na obsługę łowiska ani na jego ochronę, bo po prostu nie mamy już na to. Na wszystko nie wystarczy. Domagając się większych kontroli musimy zredukować środki na zakup materiału zarybieniowego. Albo na właściwą obsługę i nadzór nad jakością materiału zarybieniowego. Krótka kołdra ma to do siebie, że jak się chce nakryć ramiona to wystają stopy. A my już mamy nogi maksymalnie podkurczone.

Wróćmy do przyzwoitości. Każdy zabierający więcej niż rzeczone 6 ryb w roku dostaje nadwyżkę w prezencie. Ten prezent może otrzymywać od kolegów lub od natury. Pół biedy jeżeli jest to rewanż za wkład pracy lub staranność w utrzymaniu warunków środowiska. To, niestety dotyczy znikomej mniejszości wędkarzy. W dodatku, ci którzy angażują swój czas i wysiłek w poprawianie warunków wędkowania mają zdecydowanie większą skłonność do ograniczania własnej eksploatacji niż ci, którzy mają wszystko w d…. . Kto wykorzystuje ten prezent, uważa, że się mu „należy” – jest „mięsiarzem”. Wielu z takich osobników prezentuje postawę, która sami opisują jako „płacę i wymagam”, adresując swe wymagania do organizacji wędkarskiej, jako „płacenie” określają groszowe składki wnoszone na roczne gospodarowanie w wodach.. Im przede wszystkim dedykuję poniższe wyliczenia.

Przyzwoitym byłoby wędkowanie, podczas którego każdy łowiący płaciłby za utrzymanie łowiska w stanie pozwalającym na satysfakcjonujący połów oraz za zarządzanie łowiskiem i jego ochronę. W normalnym świecie kwota ta to mniej więcej trzy – czterokrotna wartość zabranych w czasie połowu ryb. Zakładając, że satysfakcjonujący połów to średnio 2-2,5 pstrąga dziennie (3-5 razy więcej niż aktualnie w naszych otwartych wodach), czyli co najmniej 0,75 kg po 20 zł czyli 15 zł licencja w cenie na poziomie 45-60 zł dziennie może zapewnić sensowne utrzymanie i ochronę otwartego łowiska na podstawowym poziomie.

Alternatywą są łowiska o odroczonym odłowie, w których jednorazowe zarybienie w określonej porze roku pozwoli na łowienie z wykorzystaniem C&R przez większość sezonu za stosunkowo umiarkowaną opłatą na ochronę i zarządzanie łowiskiem. A w okresie odłowów – kto pierwszy ten lepszy. Albo łowiska C&R, w których będą utrzymywane warunki bytowania populacji dzikiej. Wówczas praca wędkarzy na rzecz utrzymania warunków życia, wzrostu i rozrodu populacji pstrągów może być wystarczająca dla utrzymania wystarczającej liczby ryb w wodzie – pozostałyby nakłady na zapewnienie właściwej ochrony łowisk, ale w tym przypadku już można by liczyć na właściwe służby, a właściwie domagać się ich skutecznego działania.
Decyzja o wyborze odpowiadających modeli zagospodarowania dla poszczególnych łowisk musi zapaść świadomą decyzją i za zgodą gospodarza wody czyli wszystkich wędkarzy.


Pogląd, że wędkarze płacą i chcą sobie połowić, a poza tym nic ich nie obchodzi jest bzdurny. Po pierwsze wędkarze nie płacą tylko wnoszą składkę na zagospodarowanie wód. Wędkarze płaciliby rzetelnie gdyby „kupowali” usługę za cenę pozwalającą na odtworzenie utraconych zasobów i na obsługę łowiska. Niestety, opłaty za korzystanie ze środowiska podlegają takim samym regulacjom jak składki członkowskie, odnoszą się więc do możliwości płatniczych „mas”, a muszą być dostosowane do potrzeb środowiska. Chyba, że stowarzyszenie wędkarzy wynegocjuje dopłaty państwowe, finansowanie sponsorów lub fundacji dla tych, którzy chcieliby uprawiać wędkarstwo, a nie mogą pozwolić sobie na pokrycie jego kosztów. Ale to tak samo jakby fundować komuś ze środków publicznych grę w tenisa, narciarstwo czy uprawianie innego, atrakcyjnego hobby.

Zarządzanie rzekami jest trudne i kosztowne. W rzece lub potoku liczebność populacji/stada pstrągów jest uzależniona od ilości ukryć i dostępności pokarmu. Liczba stanowisk w przeliczeniu na powierzchnię rzeki jest ograniczona zwłaszcza w zurbanizowanych ciekach. Obecne, niskie stany wód jeszcze zmniejszają dostępność ukryć i stwarzają zagrożenie dla bytowania ryb przez przegrzanie wody i niedostatek tlenu (przyducha), a przy ocenie środowiska trzeba brać pod uwagę okres najbardziej niekorzystny w ciągu roku lub w okresach wieloletnich (to tak jak komputer, który jest tak „szybki” jak „najwolniejszy” element w konfiguracji). W zbiornikach jest sytuacja inna, zależna od głębokości wody, roślinności i podłoża oraz cyrkulacji i temperatury wody. W rzece bytowanie 100 – 150 dorosłych pstrągów na hektarze wody (200 m rzeki o szerokości 50m) to doskonały wynik. W jeziorach może przeżyć stado liczące 200-300 pstrągów na hektar. Zbiornik o powierzchni 200 ha może utrzymać 40 000 pstrągów. Niech 300 wędkarzy dziennie w weekend wyłowi 1500 z nich (2 dnix2,5 szt.x300wędkarzy), w tygodniu 50 wędkarzy dziennie po 2,5 szt. to dalsze 625 szt. dziennie - razem 1125. Na 200ha to ubytek 6 szt. na hektar – ledwo 3%. Uzupełnienie stada dorosłymi rybami co 2 tygodnie sprawi, że różnice w ciągu sezonu nie będzie zauważalna. W dodatku obsługa takiego łowiska to 2 strażników na łodzi oraz jeden obsługujący przystań i budkę z licencjami. Jego zarybienie jest też stosunkowo proste. Poza tym łowisko może bilansować swoje wyniki wynajmem łodzi, sprzedażą sprzętu i prostą gastronomią.

Dla porównania – 200 ha sporej rzeki o szerokości 50m to 40 km wody do zagospodarowania i upilnowania. 300 wędkarzy na takim odcinku to jeden co 120 - 150 m – według obecnych standardów to prawie pustkowie. Poza tym to 20 000 ryb na tak długim odcinku. Utrata porównywalnej liczby dorosłych osobników jak z jeziora to zmniejszenie stada o 6% tygodniowo, 12% co 2 tygodnie. Uzupełnienie takiego ubytku wymaga katorżniczej pracy z rozprowadzeniem ¾ tony pstrągów na 40 kilometrach rzeki. Gospodarowanie na takiej wodzie to duże wyzwanie i niebywale kosztowne przedsięwzięcie. W naszych warunkach nie możemy odwoływać się do przykładów nieadekwatnych do stopnia zaludnienia naszego kraju, Nie mogą być dla nas odniesieniem wody amerykańskie czy kanadyjskie, płynące przez bezkresne, prawie bezludne przestrzenie. Nie mogą być również przykładem mało dostępne wody słabo zaludnionej Skandynawii, Nowej Zelandii, czy, do niedawna, zachodniej Irlandii. Zwłaszcza, że o te przebogate zasoby wędkarze troszczą się w tych krajach o niebo lepiej niż u nas.

Dla nas odniesieniem mogłyby być zurbanizowane tereny południowej czy środkowej Anglii.
Znam kluby angielskie zarządzające wodami, których liczebność wyznacza dostępność wody, pozostającej w ich dyspozycji (na własność lub w dzierżawie). Łowisko ma określoną liczbę „wędek” dziennie – np. 3 (tylu wędkarzy może łowić jednocześnie tzn. jeżeli członek klubu zaprosi gościa to łowi albo on albo gość) i najwyżej tyle „limitów” może być zabranych dziennie z łowiska. Każdy członek klubu ma np. jeden dzień w tygodniu lub co dwa tygodnie na łowienie. Z tego wynika, że klub może mieć 21 członków przy łowieniu raz w tygodniu lub 42 członków przy łowieniu co 2-gi tydzień. Członkowie klubu składają się po kilka tysięcy funtów rocznie tworząc budżet łowiska, z czego opłacają nadzorcę łowiska (zazwyczaj swojego lub dzielonego z innymi łowiskami np. dzierżawionymi od jednego właściciela), zarybienia i inne koszty. Z „innej bajki” jest tylko najbardziej prestiżowy „The Club” – Houghton Club, który posiada swój klubowy hotel w Stocksbridge i około 10 mil rzeki Test. Członkowie tego klubu realizują model, który jawi się ideałem dla naszych wędkarzy – określają czego życzą sobie na swoim łowisku i łowią do woli. Szkopuł w tym, że na koniec sezonu podsumowują koszty tej przyjemności i każdy podpisuje czek o wielkiej wartości na ich pokrycie. Ale do tego klubu należą ludzie, którzy mają na kontach liczbę zer przyprawiającą o zawrót głowy. Wątpię, aby na taki styl uprawiania wędkarstwa było stać nawet tych nielicznych, uważanych za bardzo zamożnych, wędkarzy w Polsce.
Niektórzy właściciele praw wędkarskich nie dzierżawią swych wód, ale sprzedają licencje dzienne – za cenę zaczynającą się od 80-150 funtów.
Na innym biegunie stoją łowiska jeziorowe, otwarte, zarybiane głównie wyrośniętymi pstrągami tęczowymi, dostępne za dzienną (niekiedy sezonową) licencję. Mogą kosztować od ok. 15 funtów dziennie za łowienie w dużych zalewach do 30-60 funtów za małe „glinianki”. To w każdym przypadku kilka razy więcej niż wartość złowionych ryb. Łowiska zaś są zarybiane wyrośniętymi tęczakami (ok. 0,5 kg/szt. w dużych zbiornikach lub nawet przekraczające masą 5 kg w małych łowiskach dla „łowców trofeów”) z taką częstotliwością aby zapewnić utrzymanie ustalonego, ciągle monitorowanego średniego połowu w łowisku. Warunkiem korzystania z łowisk jest opłacenie National Rod Licence – odpowiednika naszej karty wędkarskiej za około 20 funtów rocznie – para-podatku na rzecz Environment Agency. Nie piszę o tych sprawach aby irytować lub epatować kwotami ale by unaocznić proporcje kosztów utrzymania i korzystania z różnych typów łowisk we współczesnym, zurbanizowanym świecie. Zakładając różnice kosztów między Polską w Anglią przyzwoite łowisko, zapewniające połów mięsa na satysfakcjonującym poziomie, samofinansujące się bodaj na poziomie nie przynoszącym dochodu powinno u nas kosztować nie mniej niż 50 zł w dużym zbiorniku, a rzeczne – nie mniej niż 200 zł. Wnoszenie przez wędkarzy opłat na takim poziomie mógłby uzasadniać stwierdzenie „płacę i wymagam” i obecnie wyrażany poziom oczekiwań. Są to w naszych warunkach ceny, które znacznie przekraczają barierę masowego popytu ale są to realne koszty korzystania z łowisk na przyzwoitym poziomie. I nie ma znaczenia w czyich rękach jest łowisko. To po prostu tyle kosztuje. Te koszty mogą być jednak znacznie zmniejszone wspólnym wysiłkiem tysięcy wędkarzy, którzy mają pełne prawo, a nawet obowiązek troszczenia się o użytkowane wody.
Jeżeli nie ma się dość pieniędzy aby wynająć pracowników do wykonania zadań na rzecz naszej przyjemności i chce się na tym zaoszczędzić to trzeba zakasać rękawy i wykonać tę pracę samemu. Warto uświadomić wielu, że dobre warunki wędkowania w wielu wodach na świecie są efektem niezliczonych godzin i dni pracy poświęconych przez wędkarzy – wolontariuszy na wykonanie niezbędnych usprawnień. Ta praca jest z kolei poprzedzona ogromnym wysiłkiem zdobywania wiedzy i tworzenia zespołów wolontariuszy, godzinami, dniami i nocami prowadzonych uzgodnień, negocjacji, zbierania funduszy, szczegółowego planowania i wysiłków w celu zaangażowania jak największej liczby osób, organizacji i instytucji wspomagających takie dążenie do wspólnego celu.
Uprawiając wędkarstwo w Polsce zdajemy się zapominać, że każda przyjemność kosztuje sporo pieniędzy. Nieprzyzwoitym jest płacić mało, a dostawać wiele. Rzeczy dobre mają wysoką cenę, za grosze dostaje się towar pośledniej jakości. Poza tym, o klientów kupujących tanie rzeczy nikt się specjalnie nie troszczy, jeżeli ma obok klientów o zasobnych portfelach i chętnych do współpracy. Jeżeli zrezygnują, na ich miejsce przyjdą inni. Niestety, z tym musimy się pogodzić. Naszą sprawą jest czy zdecydujemy, że nadal uprawiamy nasze hobby biernie i niemal za darmo, przez co godzimy się na niską jakość warunków jego uprawiania.
Narciarz jadący na stok nie dziwi się wydając 100 zł dziennie na wyciągi. I nie ma z tego nic poza świeżym powietrzem w płucach słodkim zmęczeniem w nogach. Może wprawdzie zaoszczędzić i wzorem przodków wspinać się po zboczu aby wykonać piękny zjazd – jest to jednak jego wybór i niewielu narciarzy go dokonuje. Na tym polega hobby i zamiłowanie.

Te zmiany są konieczne. W Polsce nie mamy prawa o wędkarstwie. Mamy o rybactwie śródlądowym. Nie mamy wędkarskiego regulaminu. Mamy regulamin „amatorskiego połowu ryb”. Środowisko wędkarzy, ludzi owładniętych pasją zgłębiania tajników przyrody, radowania się przechytrzaniem bytujących w odmiennym środowisku ryb dało się wtłoczyć w prymitywny schemat niezawodowego rybactwa, sposobu pozyskiwania rybiego mięsa,
gdzie głównym wyznacznikiem sukcesu jest zdobywanie pożywienia. W końcu rybactwo właśnie temu służy. Współczesne wędkarstwo – nie.
Hobby nie może się opłacać. Przeliczanie wszystkiego na pieniądze prowadzi donikąd. Jeździmy na ryby dla siebie tak jak dla siebie zjeżdżamy na nartach, jeździmy na rowerze, wspinamy się ryzykując życie i zdrowie, pływamy żaglówką, płacimy za jazdę konną, baseny, korty tenisowe, lekcje języków obcych itp. A to kosztuje pieniądze lub pracę.

Kiedyś, wiele lat temu, zastanawiałem się jak to jest, że na świecie sprzęt jest tak tani w stosunku do kosztów samego łowienia, a u nas taki drogi. Przecież ryby w wodzie są. Wówczas nie zdawałem sobie sprawy jak szczodrze obdarowani byliśmy rybnymi wodami za bezcen. Teraz wody dalej są za bezcen tylko ryb w nich niewiele. Dochodzę do wniosku, że wielu wędkarzy nie wyrosło z tego sposobu myślenia. Zdają się nie przyjmować do wiadomości, że ryby zjedliśmy, a dla ich przetrwania zrobiliśmy niewiele.
Konieczne są działania zorganizowanych grup wędkarzy, w które będą włączane inne organizacje i instytucje, lokalne społeczności i grupy interesu. My jako wędkarze musimy przekroczyć granice rzek i jezior, wykroczyć poza ramy naszego własnego, partykularnego interesu, wpływać na poprawę warunków życia innych ludzi w Polsce aby nasze wysiłki były widoczne i zaczęły budzić uznanie. Suma jednostkowych/grupowych działań, mających później wymiar regionalny składa się na program ogólnokrajowy. Wymaga to oczywiście koordynacji, ale nie centralnego sterowania i przyzwolenia. Tak wygląda, z grubsza, piramida demokratycznego społeczeństwa. To nie "władza" jest obdarzona nadludzką mądrością i nakazuje, zakazuje organizuje, kontroluje i chroni, ale korzysta z wiedzy i doświadczenia obywateli, którzy działają w imię wspólnego dobra. Każdy "centralny" program napotka na barierę konieczności modyfikowania jego kształtu do lokalnych warunków. Natomiast budowanie programów w odwrotnym kierunku jest zgodne z "pochwałą różnorodności".

Nasze, wędkarskie interesy obracają się we własnym grajdołku. Nic wiec dziwnego, że świat zewnętrzny postrzega nasze środowisko jako mało operatywne, roszczeniowe, mało wartościowe dla funkcjonowania społeczeństwa. I rewanżuje się nam lekceważeniem i tworzeniem bardzo niekorzystnych dla nas stereotypów. Wybór dalszego postępowania zależy od nas. Piłka jest teraz po naszej stronie siatki. Niestety, jest tu już bardzo długo i niewiele brakuje aby spadła na ziemię. Kiedy stracimy, jako wędkarze zrzeszeni w PZW możliwość dostępu do otwartych wód i wpływania na sposób gospodarowania w nich to wielu z nas będzie musiało, z przyczyn ekonomicznych, zrezygnować z tego pięknego hobby.
Najwyższy czas skończyć z amatorskim rybactwem służącym pozyskiwaniu rybiego mięsa z wody. Pora upowszechniać nowoczesne, świadome, wędkarskie użytkowanie wód z wykorzystaniem zasad zrównoważonego zarządzania łowiskami bilansującego reprodukcję i eksploatację i z zachowaniem lub przywracaniem bioróżnorodności w środowisku wodnym i w jego otoczeniu. W tę pracę trzeba angażować wszystkich prawdziwych wędkarzy i wszystkich naszych obecnych i potencjalnych sojuszników.
Tylko takie, skoordynowane i wielokierunkowe działania, oparte na rzetelnej wiedzy i koordynowane przez odpowiedzialnych i skutecznych przywódców doprowadzą do podniesienie znaczenia naszej pasji w społeczeństwie oraz do realizacji wspólnego celu, jakim jest obfitość ryb i komfort uprawiania wędkarstwa w pięknych, polskich wodach.

Autor: Jerzy Kowalski http://www.namuche.pl