Towarzystwo Przyjaciół Rzek
Iny i Gowienicy

Charakterystyczne niegdyś dla krajobrazu dolin rzecznych i terenów wilgotnych wierzby znikają.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wypierane przez regulacje rzek i melioracje zastępuje się je kamieniami i betonowymi płytami lub co najwyżej monokulturami wierzby purpurowej.

Wierzby niegdyś królowały również wśród łąk i pól. Szczególnym upodobaniem cieszyły się wierzby ogławiane (wierzby o koronie kulistej, którą uzyskuje się przez całkowite obcięcie wierzchołka drzewa w początkowym okresie jego rozwoju).

Dziś są wypalane i wycinane. A jeszcze nie tak dawno powszechnie występowały w nadrzecznych i śródpolnych krajobrazach. Rzeki, strumienie ,wiejskie drogi otaczały szpalery wierzb z pożytkiem dla ekosystemu rzecznego i lokalnych społeczności która korzystała z darmowego opału i przy okazji kształtowała przez przycinanie charakterystyczny kulisty wygląd wierzb.

Występowanie wierzb w Polsce

W Polsce występuje 28 gatunków wierzb oraz wiele mieszańców i odmian. Najczęściej występujące to wierzba biała i wierzba krucha.

 Wierzba Biała

Wierzba Krucha

W większości występuje na terenach nizinnych, w otoczeniu rzek i cieków wodnych. Wspólnie z  topolą białą, topolą czarną oraz wierzbami krzewiastymi(wierzba wiciowa, purpurowa, trójpręcikowa) tworzą zbiorowiska leśne zwane łęgami wierzbowo-topolowymi których rozwój zależny jest od poziomów wód  w  rzekach.

Wskutek ekspansywnej gospodarki rolnej i regulacji rzek i strumieni należą obecnie do zbiorowisk rzadkich  i zajmują niecałe 5% dawnego obszaru występowania a kiedyś stanowiły podstawowy składnik roślinności dolin rzecznych.

Znaczenie wierzb

Pojedyńcze wierzby jak i łęgi wierzbowo –topolowe odgrywają ogromną rolę w ekosystemach rzecznych:

• dają cień rzekom strumieniom co ogranicza zarastanie koryt rzecznych, cień zapobiega nagrzewaniu się wody co ma kolosalne znaczenie w przypadku rzek gdzie występuje pstrąg potokowy, troć wędrowna ,łosoś i inne gatunki ryb zimnolubnych. Na terenach miejskich  cień ogranicza zarastanie wałów co przekłada się na mniejsze koszty wykaszania traw.

• pełnią funkcje wzmacniające  brzeg, zapobiegają erozji bocznej rzek a co za tym idzie zmniejszają ilości gleby przedostające się z pól do rzeki.

• pas porastający brzeg rzeki tworzy strefę buforową na terenach intensywnie użytkowanych rolniczo. Wierzby są w stanie zredukować do 80% azotu i do 60% fosforu spływających z pól a te pierwiastki mają największą role w eutrofizacji  naszych  rzek. Wierzba to naturalna oczyszczalnia ścieków nie wymagająca nakładów finansowych pobierająca azot, fosfor, pestycydy  bezpośrednio z wody. Akumuluje metale ciężkie bez widocznych oznak chorób i zahamowania wzrostu.

• w okresie letnim łagodzi skutki suszy a podczas powodzi zmniejsza prędkość i siłę wody, zatrzymując część wody chroniąc przed zalaniem tereny położone niżej

• zastosowanie wierzby w miejsce tradycyjnych rozwiązań umacniania brzegu (kamień, siatka, beton) przynosi znaczne oszczędności i daje bardziej przyjazny środowisku wygląd.

• pas roślin tworzy zieloną ścianę ograniczającą emitowanie spalin, hałasu

• stanowią najbogatsze w ptaki i ssaki środowisko leśne, oferując miejsca lęgowe dla prawie 100 gatunków ptaków

• podmyte korzenie wierzb tworzą doskonałe kryjówki dla ryb i innych organizmów wodnych

Sadzenie wierzb nad  rzekami i potokami

1.    Wybieramy dorosły gatunek wierzby z poniższych:

• wierzby drzewiaste: wierzba biała Salix alba, wierzba krucha Salix fragilis,

• wierzby krzewiaste: wierzba wiciowa Salix viminalis, wierzba purpurowa Salix purpurea, wierzba trójpręcikowa Salix triandra.

2.    Najlepiej od końca listopada do końca marca, kiedy występują przymrozki, spośród wierzb drzewiastych wybieramy gałązkę o grubości 6-10 cm oraz długości 2-3 m i obcinamy. W przypadku nasadzeń wierzb krzewiastych szukamy gałązek o długości ok. 1 m.
3.    Na terenie zalewowym wykopujemy dołek, wsadzamy (wcześniej przyciętą do szpica) sadzonkę na głębokość 50-80 cm i wbijamy ją młotkiem. Materiał z wierzb krzewiastych kładziemy natomiast (w postaci wiązek) w pozycji leżącej do wykopanego rowku o głębokości ok. 15-20cm i zasypujemy ziemią.
4.    Linię brzegową obsadzamy wierzbami krzewiastymi - głównie wierzbą purpurową (wyjątek stanowią odcinki bardzo małych strumyków przepływających w sąsiedztwie zabudowań gdzie stosujemy wierzby drzewiaste i najlepiej ogławiane). Nieco dalej od koryta rzeki sadzimy wierzby drzewiaste. Najważniejsze jest by nasze sadzonki znalazły się w granicach terasy zalewowej.
5.    Pamiętajmy, że lasy łęgowe charakteryzuje duża bioróżnorodność. W związku z tym dobierajmy różne gatunki wierzb i nie sadźmy ich "pod sznurek". Zwróćmy uwagę na układy przestrzenne innych znajdujących się w pobliżu lasów łęgowych.
6.    Obsadzajmy głównie tereny pozbawione drzew i zakrzaczeń, również tereny o naruszonej pokrywie glebowej.

Wierzby tzw.ogłowione
Pozyskujemy sadzonki wierzby białej lub kruchej o długości ok. 2m i wbijamy ją na głębokość 1m.W pierwszym roku wegetacji  usuwamy pędy dolne zostawiając pędy górne.Po drugim roku wegetacji przystępujemy do ogławiani odrostów. Całkowite przycinanie gałęzi prowadzimy przez pierwsze 10lat co 2-3lata. Pozyskane z odrostów pędy można wykorzystać na dalsze nasadzenia lub na opał.

Opracował: Sebastian Podolak